خسرو چکشیان خراسانی
آسیب‌شناسی کاشی سنتی جسمی خراسان و روش بهینه‌سازی بدنه‌ی آن
پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، پردیس اصفهان، دانشگاه هنر، 1378
استاد راهنما: عباس عابد اصفهانی
استاد مشاور: اصغر پورشیروی
در حدود ۸۰۰ سال از ابداع و ساخت کاشی سنتی جسمی توسط هنرمندان ایرانی می‌گذرد. در طی این مدت با توجه به شرایط حاکم بر کارگاه‌ها (زمانی و مکانی) کیفیت این مصنوع متغیر بوده است، [اما] در طی این مدت در فرمول و یا شیوه ساخت آن دگرگونی چندانی بوجود نیامده و با تغییراتی جزئی کما فی سابق تهیه می‌شود. یکی از مراکز مهم ساخت این کاشی مشهد می‌باشد و در حال حاضر در چند کارگاه خاص از جمله آستان قدس، میراث فرهنگی، اداره اوقاف و چند کارگاه خصوصی ساخته می‌شود و حتی با توجه به پیشرفت علوم و صنایع و استفاده نسبی از وسایل جدید هم‌چنان دارای نواقصی از جمله جذب آب زیاد، تخلخل فراوان، سستی و پوکی بدنه، دانه‌بندی درشت و غیره می‌باشد. چه بسا در بعضی از نمونه‌های قدیمی کیفیت کاشی‌ها نیز بهتر می‌باشد. در هر صورت به نظر می‌رسد که علت این نواقص را باید در عدم توجه و تخصص تولیدکنندگان نسبت به کیفیت آن دانست و الا از نظر امکانات، کمبودی مشاهده نمی‌شود. ناگفته نماند که در بعضی از کارگاه‌ها از جمله کارگاه جدید آستان قدس و یا کاشی گوهرشاد در زمینه استفاده از دستگاه‌های جدید و تولید بهتر تحولاتی صورت گرفته ولی روی هم رفته کاشی‌های تولید شده هنوز دارای نقص می‌باشد. با توجه به مطالب ارائه شده در بالا در زمینه معایب این مصنوع ارزنده که به حق می‌توان آن را چراغی روشن در جهت تزئین بهتر و جاودانی‌تر بناها دانست، لازم دیده شد تا راه حل‌هائی مناسب در جهت رفع نواقص و بهبود کیفیت آن ارائه شود تا ماندگاری و حفظ آن بروی نباهای تاریخی افزون شود. چه بسا اگر این کار در قرون گذشته انجام می‌شد ما اکنون شاهد بناهای ویران نبودیم، چنانچه این کاشی با کیفیت مطلوب و مناسب تهیه و نصب شود در حفظ و نگهداری بناهای تاریخی مخصوصاً آن قسمت‌هائی که در معرض عوامل جوی مانند رطوبت، یخبندان و غیره هستند نقش بسزا و مهمی خواهد داشت. با توجه به مطالبی که گذشت می‌توان هدف از انجام چنین پایان‌نامه‌ای را اولاً تحقیقی جامع و علمی در مورد ویژگی‌ها، خصوصیات و آسیب‌شناسی کاشی‌های سنتی جسمی با توجه به تولیدات فعلی آستان قدس دانست در ثانی تلاش شده است که با توجه به تحقیقات و آزمایشات انجام شده، راه حل‌های ساده علمی و عملی در زمینه تولید بهتر و کیفیت بالاتر کاشی فوق در اختیار مسئولان و تولیدکنندگان عزیز قرار گیرد. امید است این تلاش‌ها ثمر داده و مسئولان عزیز از ثمره آن استفاده نمایند تا در آینده شاهد تخریب سریع آثار تاریخی و فرهنگی کشورمان نباشیم.