تاثیر آلودگی هوا بر آجر نمای بناهای تاریخی (مدرسه‌ی امام جعفر صادق)

مجموعه‌ی حاضر به عنوان کنکاشی اکولوژیک در مورد ابنیه‌ی تاریخی و فرهنگی در شهر اصفهان با تأکید بر آلودگی هوا در این شهر و ردیابی اثرات آن بر روی آجر نمای بناهای تاریخی از جمله مدرسه‌ی چهارباغ که امروزه به اسم مدرسه‌ی علمیه امام صادق (ع) تغییر نام و شهرت یافته، انجام شده است. مدرسه‌ی مذکور یکی از بناهای اواخر عهد صفوی است که در یکی از محورهای اصلی اصفهان و در ضلع شرقی خیابان چهارباغ واقع شده است. اندازه‌گیری میزان آلودگی هوا در مرکز شهر و در ناحیه‌ی بافت تاریخی، وجود آلاینده‌های گوناگون از جمله اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای ازت، ذرات سیاه‌کننده‌ی هوا شامل دوده و مواد حاصل از احتراق ناقص مواد سوختنی، مونوکسید کربن و ذرات معلق از جمله سرب، آهن، منگنز و گرد و غبار را نشان می‌دهد. با توجه به میزان آلودگی و پس از بررسی موقعیت جغرافیایی اصفهان و منطقه‌ی تاریخی آن، هم‌چنین وجود کوه‌ها، میزان رطوبت نسبی و بارندگی، سرعت و جهت بادها و تعداد دفعات وقوع اینورژن، با استفاده از دستگاه‌ها و تکنیک‌های میکروسکوپ پولاریزان نوری، XRF، XRD و میکروسکوپ الکترونی (SEM) به شناسایی قشر آلوده و فرسایش‌یافته‌ی آجر نمای مدرسه پرداخته شده است که نتایج حاصله را می‌توان این‌گونه تقسیم‌بندی نمود: الف- در بررسی مقطع نازک آجرنما، فاز شیشه‌ای مشاهده می‌شود و تجزیه‌ی فاز شیشه‌ای مهم‌ترین فرآیندی است که در تخریب و فرسایش آجرنمای مدرسه نقش داشته است. ب- در بررسی مقطع نازک آجر نما و قشر آلوده با میکروسکوپ پولاریزان نوری سه فاز مشاهده می‌گردد. فاز تحتانی آجرنما، فاز میانی که عمدتاً کلسیت می‌باشد و مربوط به زمانی است که آلودگی هوا وجود نداشته و رطوبت و CO2 موجود در هوا در تشکیل این لایه نقش داشته اند و فاز فوقانی که قشرآلوده را نشان می‌دهد. ج- قشر آلوده شامل کلسیت CaCO3، ژیپس CaSO4.2H2O، ملانتریت FeSO4.7H2O، فلدسپات Ca(Al2Si2O3)، منگنز و کربن می‌باشد. پس از شناخت ترکیبات موجود درقشر آلوده، روش‌های مختلف شیمیایی و مکانیکی جهت تمیزکاری پیشنهاد و اجرا شده است که از میان روشهای مختلف، روش مکانیکی مناسب تشخیص داده شد. برداشتن قشر آلوده و فرسایش‌یافته‌ی آجر نما در صورتی می‌تواند مفید واقع گردد که آلودگی هوا کاهش یابد. در غیر این صورت سطح بزرگتری از آجرنما در معرض آلاینده‌ها قرار گرفته و روند فرسایش به مقدار بیشتری ادامه خواهد داشت. در صورت آلودگی هوا، برای حفاظت از آجر نمای مدرسه پس از پاک‌سازی می‌توان از مواد محافظ استفاده نمود. به این منظور آزمایش‌های تسریعی فرسودگی بر روی مواد گوناگون به عنوان لایه‌ی محافظ انجام شده و مقاومت آنها در برابر رطوبت، آلاینده‌ها، نوسانات درجه حرارت و UV بررسی گردیده است. پس از نتیجه‌گیری، پیشنهاداتی در مورد حفاظت آجر نمای بناهای تاریخی و از جمله آجر نمای مدرسه‌ی امام صادق در مقابل آلاینده‌ها عنوان شده است. (ویرایش چکیده: نشریه‌ی دانش مرمت و میراث فرهنگی)