حفاظت از گچبری‌های منحصر به‌فرد بقعه‌ی ایلخانی سید رکن‌الدین (مدرسه‌ی رکنیه) شهر یزد

کاربرد گچ و گچبری در ایران از دیرباز دارای اهمیت فراوان بوده و این هنر به عنوان جزئی از تزئینات، از ‌ساختمان‌های قبل اشکانی آغاز شده و تا اواخر دوره‌ی قاجار به طور مداوم مورد استفاده قرار گرفته و شاهکارهایی را شکل داده است که اوج درخشش آن را در دوره‌ی ایلخانی شاهدیم. شهر یزد در این زمان تحت حکومت فعلی خاندان آل مظفر اداره می‌گردید و به علت آرامش نسبی حاکم بر آن، آثار بی‌نظیری در سطح شهر قابل شناسایی است به‌طوری که می‌توان از بررسی‌های بناهای آل مظفر به سبکی خاص به نام سبک یزد دست یافت. یکی از معروف‌ترین بناهای قرن هشتم شهر یزد مدرسه‌ی رکنیه یا بقعه‌ی سید رکن‌الدین می‌باشد، که تزئینات این بنا از منحصرترین تزئینات بناهای آل مظفر شهر یزد و سایر بناهای ایلخانی ایران می‌باشد و به علت مواردی چون ظرافت، گستردگی، نقوش پیچیده و مهم‌تر از همه، نوع و تکنیک اجرا، توجه خاصی را به خود معطوف ساخته است. ظرافت بیش از پیش این تزئینات گچی و گذشت سالیان متمادی و هجوم عوامل آسیب‌رسان، که موریانه مهم‌ترین آنهاست، سبب ریزش مداوم این اثر بی‌نظیر گردیده و از این رو به منظور دستیابی به روش حفاظت اصولی و علمی، علاوه بر مطالعات تاریخی-تطبیقی، بررسی نقوش و …، شناسایی تکنیک ساخت، از مهم‌ترین موارد تشخیص داده شده است. لذا با استفاده از عملیات مستندنگاری و نمونه‌برداری، وجود تعداد لایه‌های متعددی مشخص شده و با انجام آزمایش‌های شیمی تر و دستگاهی چون XRD، IR، و SEM برای شناسایی کیفی عناصر تشکیل‌دهنده‌ی لایه‌ها و هم‌چنین مطالعات میکروسکوپی، نوع تکنیک ساخت در بنا تائید شد. از طرفی نقش استادکاران محلی و مصاحبه و هم‌فکری مداوم با آنها را هرگز نباید فراموش کرد. در پایان نیز با انجام عملیات نمونه‌سازی از یک طرف در رسیدن به نکات و ظرایف قابل لمس در حین اجرا کمک نموده و از طرف دیگر وسیله‌ای جهت انجام سایر امور آزمایشی، از قبیل شناسایی روش حفاظت فراهم گردید. (ویرایش چکیده: نشریه‌ی دانش مرمت و میراث فرهنگی)