شناسایی و بررسی بیولوژی بید، مطالعه‌ی آسیب‌شناسی آن در فرش‌های ایرانی‌‌

ایران به عنوان یکی از شاخص‌ترین کشورهای جهان که از عهد هخامنشیان و احتمالاً پیش‌تر از آن به شهادت فرش پازیریک، مهد و خاستگاه قالی بوده است، لزوماً بایستی کانون مطالعات و روش‌های حفاظت آن نیز باشد، تا این میراث گران‌قدر را از آسیب‌های گوناگون برهاند. ما در این [پایان‌نامه] کوشیده ایم تا یکی از عوامل بیولوژیک که محل نِمُو آن بر بستر الیاف پشمی قالی (کراتین) است و از مجموعه گروه بیدها می‌باشد با نام علمی Tineola bisselliella Hum یا بید لباس (بید مشترک لباس) را با مطالعه‌ای دقیق‌تر باز شناسیم. این حشره ۱۰۰ الی ۱۵۰ عدد تخم بر روی پارچه‌ها، قالی‌ها و مواد مورد تغذیه لارو، به صورت متفرق می‌گذارد که پس از ۸ تا ۱۰ روز در شرایط مساعد به لارو تبدیل می‌شوند. لارو چند میلمتری با اشتهای سیری‌ناپذیر به الیاف حمله نموده و با ترشح آنزیم گوارشی پیوندهای گوگردی را تخریب و آماده‌ی هضم می‌نماید که به ضعف مقاومت مکانیکی و تخریب الیاف منجر می‌شود. رطوبت نسبی و دمای بالا، بهترین شرایط برای تکثیر این آسیب است که در طول ۴ نسل قادر به تخریب ۴۲ کیلو پشم می‌باشد. لارو پس از قریب به یک ماه تبدیل به شفیره‌ی زردرنگ شده و بعد از ۱۰ تا ۱۲ روز پروانه‌ی کامل از آن خارج می‌شود. این‌گونه بید که در سال ۱ تا ۴ نسل دارد در مجموعه‌ی مطالعات انجام‌شده در این پروژه بیش از سایر گونه‌ها به قالی‌ها، بالاخص قالی‌ها در انبارها و موزه‌ها، حمله نموده است. چون حشره‌ی کامل تخم‌ها را به صورت متفرق روی قسمت‌های مختلف بستر مناسب قرار می‌دهد، دامنه‌ی خسارت از حالت نقطه‌ای به کانالی و سپس در صورت کنترل نشدن، آسیب به صورت منطقه‌ای گسترده می‌شود. مشاهده‌ی تخم آفت بید لباس با چشم غیر مسلح مشکل و پیدا کردن لارو آن کاری سخت و دشوار است. آسیب در مناطق مورد مطالعه عمدتاً با پرواز حشره‌ی کامل شناسایی شده است. روش‌های سنتی و علمی برای کنترل این آسیب نیز مورد مطالعه قرار گرفته است که در یک دسته‌بندی کامل در بخش‌های مبارزه‌ی شیمیایی، فیزیکی، بیولوژیکی، تدخینی، پرتوی، بیوتکنولوژی بررسی شده است. مناسب‌ترین روش از مجموعه‌ی فوق، استفاده از تکمیل ضد بید یا “Moth Proofing” برای قالی‌های نوباف و روش‌های تدخینی برای نمونه‌های قدیمی عنوان گردیده است. این پایان‌نامه مطالعات خویش را آغازی برای بررسی دقیق‌تر بیولوژیکی آسیب‌ها بر روی مواد ارگانیکی و غیره، بالاخص قالی‌ها می‌داند. / (ویرایش چکیده: نشریه‌ی دانش مرمت و میراث فرهنگی)