فن‌شناسی لعاب لاجوردی کاشی‌های هفت‌رنگ مسجد سپهسالار و تلاش برای ساخت لعاب لاجوردی

به دلیل کاربرد وسیع کاشی در تزیین بناهای تاریخی ایران و به دلیل ماهیت کاشی که از دو بخش، با ساختار مجزا، تشکیل شده، که خود باعث آسیب‌های گوناگون می‌شود و نیز با توجه به در معرض آسیب‌های مختلف محیطی بودن اکثر کاشی‌ها، بسیاری از آنها به مرور زمان نیاز به مرمت داشته اند که این مرمت اکثراً به صورت جایگزینی با ‌های جدید انجام شده است. متأسفانه در بیشتر موارد کاشی‌های جایگزین، از کیفیت لعاب پایین‌تری نسبت به کاشی اصلی برخوردار بوده و سریع‌تر از نمونه‌های اولی آسیب دیده اند. هدف از این پژوهش، بررسی کمّی لعاب لاجوردی کاشی‌های هفت‌رنگ مسجد سپهسالار است و تلاش شده با این بررسی، در مرحله ساخت، به لعابی مشابه لعاب اصلی بنا دست یابیم. در این مسیر در مبحث مطالعات تاریخی به پیشینه‌ی ساخت کاشی در ایران، ساخت کاشی ‌رنگ و ساخت لعاب لاجوردی پرداخته شده و سپس به مطالعه‌ی میدانی مسجد سپهسالار (مدرسه‌ی شهید مطهری)، از نظر موقعیت مکانی و تاریخی و معماری توجه شده است. در فصل نظری به بررسی اجمالی شیشه و تفاوت آن با لعاب، سپس به لعاب و مواد تشکیل‌دهنده‌ی آن در قدیم و زمان حال و به خصوص اکسید کبالت به عنوان مهم‌ترین عامل ایجاد رنگ آبی در لعاب، انواع لعاب، کوره‌های مختلف سنتی فریت‌سازی، کاشی پزی و … و نیز به طور اجمالی به آسیب‌های وارده به لعاب پرداخته شده است. در بررسی‌های عملی نیز، نتایج روش‌های آزمایشگاهی بررسی لعاب و بدنه‌ی کاشی نمونه و مقایسه‌ی آنها با لعاب‌ها و بدنه‌های دوره‌ی ایلخانی و صفوی آورده شده است. از این راهکار نتیجه گرفته شد که ساخت لعاب در ادوار مختلف کم‌وبیش یکسان بوده و اگر تغییری مختصر نیز دیده می‌شود به دلیل شرایط مکانی و استفاده از مواد بوم‌آورد بوده است. آن‌گاه تلاش شده تا هم با استفاده از مواد صنعتی موجود و هم مواد سنتی که در دوره‌های مختلف در ایران برای ساخت لعاب لاجوردی تقریباً به صور یکسان استفاده می‌شده است، به ساخت لعاب لاجوردی مشابه اقدام گردد که نتایجی رضایت بخش در پی داشت. (ویرایش چکیده: نشریه‌ی دانش مرمت و میراث فرهنگی)