روش بازخوانی کتیبه بالای طاق نمای ورودی گنبد غفاریه مراغه بر اساس الگوی تطیبقی – تاریخی

چکیده:

گنبد غفاریه، یکی از مهمترین بناهای تاریخی شهرستان مراغه است که به دستور ایلخان ابوسعید احداث شده است. کتیبه های کاشی نفیس این بنا با فن معرق و لعاب پران ساخته شده اند. ازکتیبه سردر ورودی، قسمت های زیادی باقی نمانده است و متن آن در هیچ منبعی وجود ندارد؛ به همین دلیل مشخص نیست این گنبد برای چه شخصی ساخته شده است. در نمای خارجی این بنا کتیبه ای با نام سلطان ابوسعید ایلخان وجود دارد که آسیب زیادی دیده و بخش عمده آن تخریب شده است. متن این کتیبه را آندره گدار در دهه۱۳۹۰ میلادی خوانده و ثبت کرده است. یکی از اهداف مهم نگارندگان، خوانش مجدد متن کتیبه بود، به این دلیل که درحین بررسی های مربوط به مرمت و حفاظت اثر، متوجه ناهمخوانی میان قرائت گدار و شواهد و آثار کتیبه کاشیکاری که به صورت فرورفتگی و برجستگی (داغ) بر روی لایه گچ باقی مانده، شدند. این شواهد گویای این بود که ممکن است در خوانش مجدد اثر اطلاعات متفاوتی به دست آید. حفظ تمامیت و اصالت اثر تاریخی ایجاب میکرد که این اطلاعات، هرچند اندک باشند، بهصورت دقیق و شفاف تری ثبت و ضبط گردند. باتوجه به فرسودگی زیاد اثر، ضروری بهنظر میرسید که خوانش دقیقتر و روشمند از آن، پیش از آنکه به کلی شواهد تاریخی محو و نابود شوند، صورت بپذیرد. پرسش متن حاضر نیز درپی به دست آوردن کلیدواژه های اصلی کتیبه گنبد غفاریه است. برای این منظور، پس از تهیه طرح ها و مطابقت با تصویرها و مقایسه با کتیبه های مشابه، متن صحیح مشخصگردید. این پژوهش، کاربردی و مبتنی بر گردآوری اطلاعات براساس مطالعات میدانی و کتابخانه ای و تحلیل شواهد و مقایسه با نمونه های مشابه است. این کتیبه و کتیبه های بی شمار دیگر به دلیل شرایط گوناگون درمعرض نابودی هستند، بازخوانی متن و ثبت و ضبط شواهد مربوط به قسمت های درحال تخریب، میتواند در حفظ اصالت کتیبه ها و اطلاعات باارزش تاریخی و فرهنگی مرتبط با آنها و همچنین مقابله با مداخلات اشتباه، موثر باشد. از یافته های مهم این تحقیق، میتوان به تعریف یک روش برای ردیابی و ثبت آثار درحال فراموشی کتیبه های کاشی کاری آسیب دیده، ارائه متن تصحیح شده از کتیبه بالای طاقنما و شناسایی بخش های جدیدی از آن اشاره کرد. همچنین تلاش شد تا ضمن تحلیل بار معنایی واژگان جدید یافته شده و تغییر نسبی مفهوم کتیبه پس از خوانش مجدد، حساسیت موضوع ثبت متون کتیبه های تاریخی و اهمیت کاربرد روش های دقیقتر مستندسازی در زمینه حفاظت و مرمت آنها، تبیین شود.

Abstract: Ghaffarieh Dome, one of the most historically important monuments of Maraghe, was built by order of Ilkhan Abu Saied during Ilkhanid era. The dome enjoys several exquisite mosaic/enameled inscriptions. Only few parts of the front inscription have survived and the written content of the inscription could be found in nearly no sources; it is not clear for whom the dome has been constructed. On the façade of the dome, there is an inscription reading Sultan Abu Saied Ilkhan. Major parts of this inscription have been damaged. The content of this inscription has been read and recorded by André Godard in 1930's. While examining the inscription to restore it, several inconsistencies were found between Godard's reading and that of remained onto the plaster surface of the inscription in relief. Therefore, one of the major aims of the present study was to reread the content of the inscription once done by Godard. Available evidence indicated that different information could be obtained through rereading the inscription. The principle of preserving the originality of the work dictated that such information, however scantily, had to be recorded more exactly than before. This has to be done with utmost precision given the very old age of the monument and before the total disappearance of the inscription under study. To do, first different pictures were taken and different plans were provided. Then, they were compared with similar inscriptions. In this way, the justifiably reliable content emerged. The methodology was based on gathering data from field studies, library sources and on a comparative/inductive approach. The intended inscription, and many similar ones, is in real danger of vanishing. Therefore, reading the content and recording the vanishing evidence may help in preserving the originality of the inscriptions and associated historical and cultural values, from one hand, and in preventing bad interventions, from the other hand. One of the considerable achievements of this study was defining an approach to trace and to record the content of damaging mosaic inscriptions. In addition, the correct reading of the front inscription was provided and several new parts were identified as well. Also, the connotation of the newly found words was analyzed giving a relatively different interpretation of the content. All this indicated the importance of precise recording of historical inscriptions and that of application of systematic approaches to do so.