تحلیل فن‌شناسی وضعیت حفاظتی و مدل‌سازی آسیب‌شناسی گچبری‌های کوه خواجه‌ی سیستان

چکیده:

با توجه به موقعیت منحصر به‌فرد آثار و تزئینات وابسته به معماری کوه خواجه‌ی سیستان و اهمیت این مجموعه در تاریخ هنر ایران، اهمیت تحقیق درباره‌ی باقیمانده‌ی این گچبری‌ها مشخص می‌شود. در این پژوهش، پس از مطالعات و بررسی‌ تاریخی، با توجه به ساختار بلوری و شرایط رسوب‌گذاری نهشت‌های گچ، فن‌شناسی و آسیب‌شناسی این مقوله مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از فن‌شناسی گچبری‌های کوه خواجه نشان می‌دهد که در آنها از دو لایه‌ی اصلی گچ و خاک و گچ خالص استفاده شده، سپس یک لایه ماده‌ی آلی روی سطح اثر افزوده شده است. هم‌چنین تکنیک مورد استفاده در اجرای این گچبری، خط‌اندازی‌های اولیه و نقر این خطوط بوده است. علاوه بر این، منشاء‌یابی این گچبری‌ها نشان‌دهنده‌ی استفاده از نهشت‌های گچ پودرشده‌ی همین منطقه است. در بحث آسیب‌شناسی، با توجه به آزمایش‌های SEM و XRD، دو روند آسیب‌شناسی عمده، یعنی پودری‌شدن در لایه‌ی گچ و خاک و انیدریته‌شدن در هر دو لایه‌ی گچبری، مشاهده گردید. در ادامه، با توجه به مطالعات فن‌شناسی و آسیب‌شناسی، مدل‌سازی آسیب‌شناسی گچبری‌های مذکور مد نظر قرار گرفته و در پایان، جهت کنترل فرآیند تخریب پیش‌بینی‌شده در اثر افزایش رطوبت، پیشنهادهای حفاظتی مناسب ارائه گردیده است.

Abstract: With respect to individual position of monuments, architectural decorations and importance of Kuhi- Khajwa in art history of Iran, necessity of investigation on these decorations (stucco) is revealed. In this research, after historical studies, methodology and pathology of stucco has been considered in attention to crystalline structure and condition of precipitating of alluvial deposits. The results of methodology show this stucco has been formed from two main layers: gypsum and mixture of soil and gypsum, then has been coated with organic material. Also the technique used to make had been initial hatching and then carving. In addition, finding source of this gypsum show that local deposits has been used for this purpose. In pathology section, by XRD and SEM analyses, two principal deterioration processes was observed: to become powder and anhydration of both of two layers. In continuation based on pathology and methodology studies, pathology modeling has been done. Finally, in order to foreseen deterioration processes due to increase in humidity, suitable conservation