نرجس زمانی
نگاهی نوین به حفاظت شیر سنگی در محوطه قبرستان‌های تاریخی استان چهارمحال و بختیاری
پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان (دانشکده‌ی حفاظت و مرمت)، 1388
استاد راهنما: بهنام پدرام
استاد مشاور: غلامرضا کیانی; علی‌محمد احدی
شیرهای سنگی، یادمان‌های نمادینی هستند که روزگاری به‌وفور در گورستان‌های استان چهارمحال و بختیاری یافت‌می‌شدند، اما مدت‌زمانی است که در مقابله با مسائلی چون عوامل آسیب‌رسان بیرونی، انحراف و یا خارج‌شدن از بستر زمین و عوامل آسیب‌رسان انسانی چون سرقت، دچار تخریب شده‌اند. در بدو امر تنها راه‌حل حفاظتی می‌تواند انتقال این آثار از مکان اصلی خود، گورستان تاریخی، و درنتیجه دوری از همه‌ی عوامل آسیب‌رسان باشد. اما شیرهای سنگی نوعی از یادمان‌های تدفینی خاص گورستان‌های تاریخی منطقه هستند که برای قرارگیری در آن فضا آفریده‌شده و با فضای پیرامون خود همزیستی می‌کنند و خارج کردن آنها از مکان اصلی و نصب در مکانی به غیر از جایی که در آن ساخته‌شده‌اند جایز نیست؛ مگر برای نجات یادمان و وقتی امکان نجات آن به هر صورت دیگری وجود نداشته‌باشد. بنابراین حفاظت اثر به‌نحو مطلوب مستلزم حفاظت فضای پیرامونی است که اثر در آن قرار گرفته‌است. اما چالش‌های موجود برای دستیابی به چنین اهدافی، می‌تواند شامل چگونگی حفاظت این آثار سنگی در فضای باز، استقرار شیرهای‌سنگی به‌گونه‌ای مطلوب در گورستان و چگونگی پی‌ریزی برنامه‌ی حفاظتی برای یک گورستان تاریخی باشد. این پژوهش به‌صورت میدانی با ارزیابی شرایط گورستان‌هایی که شیرهای سنگی را در خود جای‌داده‌اند و بررسی انواع سنگ‌های مورد استفاده، آسیب‌ها و منابع آنها انجام شده‌است که به دلیل زیاد بودن تعداد شیرها (بطورتقریبی صد عدد) و گورستان‌های موجود و نیز یکسان بودن انواع آسیب‌ها، تنها آسیب‌شناسی یک گورستان مطرح شده‌است. پس از مطالعات کتابخانه‌ای در خصوص راه‌های درمان سنگ، روش استحکام‌بخشی سنگ‌های کربناتی با استفاده از نانوذرات هیدروکسیدکلسیم به‌صورت عملی بررسی‌شده که نتیجه به‌دست آمده از این روش البته با درنظر گرفتن ملاحظات خاص خود نشان می‌دهد که می‌تواند رویکردی مناسب جهت استحکام‌بخشی سنگ‌های کربناتی باشد. استحکام‌بخشی با روش بیولوژیکی نیز به‌صورت تئوری بررسی شده و به‌صورت عملی تا مراحلی پیش رفته‌است اما این روش نیازمند بررسی بیشتری در مطالعات محلی کشورمان می‌باشد چراکه مقالات زیاد منتشرشده در این زمینه گویای کاربردی بودن روش مذکور می‌باشد. در ادامه با بررسی لزوم استقرار مناسب شیرهای سنگی، به ضرورت حفاظت شیرهای سنگی در گورستان تاریخی اشاره شده‌است. در پایان سایت پلان یکی از گورستان‌های تاریخی که در فصل اول به آن اشاره شده‌است همراه با جانمایی یک سری ملزومات حفاظتی که در پی بررسی شرایط و نیازهای گورستان در نظر گرفته شده‌است، نیز به‌عنوان تجربه‌ای جهت تهیه یک برنامه حفاظتی برای یک گورستان تاریخی (هرچند ساده و البته اجرایی) آمده‌است.