فن‌شناسی بافت و نقوش در گلیم قشقایی

زیراندازها از جمله گلیم مظهر تبلور عینی هنر ایران و به جهات گوناگون از اهمّیت و ارزش والایی برخوردار می‌باشد. از مهم‌ّترین نقاط قوّت زیراندازها، اصیل و بومی ‌بودن این هنر است که دارای هویت اسلامی و ایرانی است. نقش این هنر در اشتغال‌زایی و کسب درآمد و اثرات مثبت تعیین ‌کننده‌ای که در کاهش روند مهاجرت از مناطق روستایی و عشایری دارد غیر قابل انکار می‌باشد. بنابراین پژوهش پیرامون گلیم قشقایی به عنوان یکی از محصولات عشایر ایران با جنبه‌ی کاربردی از اهمّیتی خاص برخوردار است. ایل قشقایی به عنوان یکی از ایلات بزرگ و مشهور ایران همواره مورد توجّه محققان و اندیشمندان بوده است. نظر به این که ایل قشقایی از نظر جغرافیائی در بین سایر ایلات دارای مراتع و ییلاق و قشلاق وسیعی در مناطق مرزی و مرکزی ایران می‌باشد؛ از زوایای مختلف جامعه‌شناسی و هنرهای سنّتی ایلات و عشایر، به ویژه فرش و گلیم مورد بررسی قرار گرفته است. ایل قشقایی دارای دستبافته‌های متعدّدی از حیث تنوّع جنس، رنگ و طرح می‌باشد که هریک سرشار از ذوق و سلیقه و هنر و دارای پشتوانه‌های غنی فرهنگی و فلسفی است. سوابق زیادی از پژوهش‌های مختلف در مورد دستبافته‌های این ایل به صورت کتاب، گزارش، مقاله و جزوه منتشر شده و در دسترس می‌باشد. آنچه که در این سوابق مشهود است بررسی‌های گزارش‌گونه و یا تحلیل‌هایی است که بر مبنای انتخاب یک موضوع واحد در نوعی از دست‌بافته‌های این ایل صورت پذیرفته است. موضوع مهمّی که فقدان آن در بسیاری از کتب و تحقیقات مربوط به عشایر و هنرهای سنّتی ایشان به وضوح نمایان است، عدم توجّه و تمرکز بر نوع زندگی ایلی، دشواری‌های آن و نقش و تأثیر آن‌ها در آفرینش هنری و بروز خلاقیّت‌هاست. با ظهور دین اسلام گرچه تصویرگری به نوعی محدود شد و بافندگان از تصویرگری جانداران منع شدند؛ امّا نمادها و سمبل‌های پذیرفته ‌شده‌ی قبلی همچنان از نسلی به نسل دیگر جریان داشت. ذهنیت‌پردازی در طرح، نقش و رنگ گلیم قشقایی بسیار گسترده است. ترکیبات حاصل از ساده‌ترین طرح‌های هندسی تا نقش‌های پیچیده و رمزآلود هریک دنیایی در برابر محقّق و پژوهشگر می‌گشاید که با صرف سال‌ها عمر و زندگانی همراه با ایل شاید بتوان به تمامی جوانب آن وقوف یافت و هر تحقیقی به میزان توانمندی در امکانات و نیروی متخصّص، بخشی از این سیر را بررسی می‌کند.