فن‌شناسی و آسیب‌شناسی بخشی از تزئینات وابسته به معماری گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بناهای دوره‌ی اسلامی و ایلخانی ایران است که در ۳۰ کیلومتری زنجان و در میان بافت قدیم شهر سلطانیه واقع است. این بنای تاریخی تجلی‌گاه هنر و معماری دوره‌ی ایلخانی است که در اواخر قرن هشتم به دستور الجایتو ساخته شده است. از شاخصه‌های مهم این بنا که در این بررسی نیز مورد توجه است تزئینات فضای داخلی آن می‌باشد. در فضای داخلی، ایوان‌های رفیعی شکل گرفته که در برگیرنده‌ی تزئینات اجراشده به‌صورت‌های مختلف می‌باشد. این تزئینات در پنج گروه نقاشی‌ها، گچبری، آجر و کاشی، کتیبه‌ی گچی، پته کاری‌ها و به همراه سنگ‌های ازاره مورد بررسی قرار گرفته است. در راستای بررسی و مطالعه‌ی این تزئینات و سنگ‌های ازاره‌ی داخلی بنا، بحث فن‌شناسی شامل مواد و مصالح به‌کاررفته و هم‌چنین نحوه‌ی اجرای (تکنیک) هر یک از آنها در این برنامه قرار گرفته است. در این میان آسیب‌شناسی تزئینات نیز در کنار فن‌شناسی مد نظر قرار گرفته تا در پایان با توجه به مطالعات فن‌شناسی و آسیب‌شناسی، تحلیل دقیق و کاملی از وضعیت این تزئینات به‌دست آید. چارچوب کلی این برنامه با توجه به تنوع و گستردگی آن‌ها نیازمند استفاده از روش‌های مختلف تجزیه و شناسایی مواد به هنگام مطالعه است. بدین منظور این بررسی‌ها در چهار روش کلی مورد اجرا قرار گرفته است: الف- مشاهدات بصری، بررسی آسیب‌ها و تکنیک اجرا به صورت ماکروسکوپی و میکروسکوپی در محل، تصویربرداری و مستندنگاری در نور معمولی و نور ماوراء بنفش (UV). ب- شناسایی مواد به روش شیمی تر شامل شناسایی برخی ترکیبات و مواد، رنگ‌ها، بست، الیاف و … به‌صورت کیفی و کمی. ج – آنالیز‌های دستگاهی که با توجه به نیازهای موجود در بررسی این تزئینات، آنالیز و شناسایی مواد با استفاده از SEM، XRD، و XRF انجام شده است. د- مطالعات میکروسکوپی شامل مطالعه‌ی مقاطع رنگ‌ها و لایه‌های رنگی، الیاف، بررسی ریز ساختاری مصالح و مواد و پتروگرافی.