شناسایی قارچ‌های مخرب اسناد و نسخ کاغذی آرشیو کتابخانه و موزه‌ی ملی ملک و تأثیرات ناشی از آنها

چکیده:

آثار تاریخی و فرهنگی ساخته شده از کاغذ، مهم‌ترین آثار مربوط به هر فرهنگ و تمدنی به‌شمار می‌روند و از نظر تاریخی، هنری، علمی، اقتصادی، فنی و مذهبی واجد ارزش می‌باشند. این آثار در مخازن نگهداری در طول زمان، تحت عوامل مختلف فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک دستخوش تغییر می‌گردند. آسیب‌های بیولوژیک از مهم‌ترین عوامل تخریب آثار با ساختار آلی و خصوصاً کاغذ می‌باشند و قارچ‌ها از اصلی‌ترین این عوامل به‌شمار می‌روند. یکی از غنی‌ترین آرشیوها و مخازن مربوط به این‌گونه آثار در ایران، متعلق به کتابخانه و موزه ملی ملک است. با توجه به فعالیت قارچ‌ها در آثار موجود در مخزن این موزه و ضرورت آسیب‌شناسی صحیح آنها، شناخت نوع قارچ آسیب‌رسان و تأثیرات آنها بر کاغذ و سلامت افراد در تماس با آنها، اهمیت دارد. هدف از این پژوهش شناسایی قارچ‌های موجود بر نسخ خطی آرشیو موزه و کتابخانه‌ی ملی ملک و تأثیرات ناشی از آن‌ها بر کاغذ و سلامت افراد در تماس با آثار است. در این پژوهش روش یافته‌اندوزی میدانی، آزمایشگاهی و کتابخانه‌ایست. ابتدا آثار بر اساس تأثیرات بصری قارچ‌ها، در شش دسته‌ی کلی قرار گرفتند و سپس نمونه‌هایی از آثار شاخص هر دسته به منظور کشت و شناسایی قارچ، در شرایط استریل برداشته شد. جهت کشت از محیط سابورو دکستروز آگار استفاده شد و قارچ‌ها بر اساس خصوصیات و ویژگی‌های ماکروسکپی، میکروسکپی و مرفولوژی شناسایی شدند. سپس بر اساس نتایج حاصل، تأثیرات آن‌ها بررسی شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که قارچ‌های موجود بر آثار کاغذی موجود در آرشیو موزه و کتابخانه‌ی ملی ملک به ترتیب پراکنش شامل کلادوسپوریوم (هرباریوم)، پنی‌سیلیوم (اکسپانسوم)، آسپرژیلوس نیجر، رایزوپوس (استولونیفر)، سفالوسپوریوم، آسپرژیلوس گلاوکوس و آلترناریا آلترناتا است، که جزء قارچ‌های سلولوتیک‌اند، و با تولید آنزیم‌های سلولاز، منجر به تخریب ساختاری سلولز کاغذ و تغییرات بصری متفاوت بر آن‌ها می‌شوند. بر این اساس قارچ کلادوسپوریوم (هرباریوم) عامل ایجاد لکه‌های درشت آبی تیره تا سیاه، آسپرژیلوس نیجر لکه‌هایی به شکل نقاط کوچک سیاه، آسپرژیلوس گلاوکوس لکه‌های قهوه‌ای، آلترناریا آلترناتا لکه‌های تیره قهوه‌ای تا سیاه، سفالوسپوریوم لکه‌های گلبه‌ای و صورتی تا قرمز مایل به قهوه‌ای و قارچ‌های رایزوپوس (استولونیفر) و پنی‌سیلیوم (اکسپانسوم) نیز لکه‌های زرد روشن تا زرد مایل به قهوه‌ای در آثار بررسی شده، است. علاوه‌بر این با توجه به قابلیت تولید مایکوتوکسین و سموم مختلف، این قارچ‌ها مشکلات متعددی را برای سلامتی افراد ایجاد می‌کنند. از این‌رو لزوم درمان سریع‌تر این آثار امری روشن است.

Abstract: Historical cultural relics made from paper have a great the historic, artistic and scientific importance. These artifacts under physical, chemical and biological factors are degrading in the archives. Biodeterioration factors and specially fungies is one of main decay factors of paper. Malek national library and museum institution is the one of the greatest archives of historic manuscripts of IRAN. Due to fungi activity in this archive and their effect on paper and human health, there was a urgent need to characterization of fungies. The aim of this paper is characterization of fungies and their effect on the paper paper and human health in the archive of Malek National Library and Museum Institution. Literature review and analytical applied in the study process. Manuscripts classified according to aesthetically effect of fungies in six different category and main samples of each category were sampled under steril condition. SDA medium was used for fungi cultivation. Fungies were characterized according to their macroscopic, microscopic and morphological characteristics and their effect were evaluated according the results. Results showed that active fungies on the manuscripts of the archive according to the presence include Cladosporium (herbarum), Penicillium (expancum), Aspergillus niger, Rhizopus (stolonifer), Cephalosporium, Aspergillus glaucus and Alternaria alternate. These are cellulolytic fungies and degrade the cellulose of paper by production of cellulase enzyme and aesthetically effect on manuscripts. The produced stains on paper include dark blue-black stains due to Cladosporium (herbarum), little black point like stains due to Aspergillus niger, brown stains due to Aspergillus glaucus, dark brown-black stains due to Alternaria alternate, purple-reddish brown stains due to Cephalosporium and pale yellow-brownish yellow due to Rhizopus (stolonifer) and penicillium (expancum). After more, the capacity of mycotoxin production of these fungies there is a great health danger and there is a urgent need to treatment procedure.