بررسی فنی و آسیب‌شناسی نقش درهای مسجد جامع فهرج با ارائه‌ی راهکار حفاظتی

چکیده:

بنای مسجد جامع فهرج، در روستای فهرج، در فاصله‌ی ۳۰ کیلومتری شهر یزد قرار گرفته است. بنا به نظر باستانشناسان ساخت این بنا به قرون اولیه‌ی دوره‌ی اسلامی، مربوط می‌شود. تزیینات به‌کاررفته در این بنا، بر روی اندودهای گلی به اجرا در آمده است که یکی از نقوش منحصر آن، نقش درهای دولنگه روی دیوار شرقی بنا می‌باشد. این رساله، با استفاده از مطالعات تاریخی، نگاه مختصری به پیشینه‌ی کاربرد این گونه نقوش در معماری ایران و مناطق دیگر دارد. هم‌چنین با بررسی‌های میدانی و نمونه‌برداری و مطالعه‌ی تصاویر میکروسکوپی، و با کمک لایه‌های مختلف که به شکل اندودهای گلی و گچی و رنگ، روی این نقش‌ها قرار گرفته، تکنیک و فنون اجرایی آنها تحلیل شده و هم‌چنین با استفاده از روش‌های آزمایشگاهی و دستگاهی، مواد و مصالح به‌کار‌رفته در آنها شناسایی گردیده است. در این بین، با شناخت انواع آسیب‌های موجود و بررسی عوامل و فرایندهای تخریبی این نقوش و اندودهای داخل بنا، راهکارهای حفاظتی از قبیل کنترل موریانه، مقابله و حذف دیگر عوامل آسیب‌رسان جهت نگهداری این نقوش ارائه گردیده است. هم‌چنین چند نمونه از روش‌ها و مواد استحکام‌بخشی که قبلاً مورد مطالعه قرار گرفته، جهت استحکام‌بخشی لایه‌های سست، پیشنهاد شده است.

Abstract: Fahraj Jame Mosque is located in the Fahraj village, which is 30 kilometers away from Yazd. According to archaeologists' statement, its construction is related to the early centuries of the Islamic era. Decorations used in the building have been implemented on a mud plaster, and one of the best examples of these decorations, refer to decoration of gate or paired door on a eastern wall. In this study, comparative studies was used to take a brief look at the history of the use of these architectural decorations in Iran and other islamic regions. Also with sampling and surveying microscopic images, and the study of different layers of mud plaster and paint, which have made these decorations, the executive techniques has been analyzed. Materials used in these decorations, have also been identified by the use of instrumental chemical ananlyses. Finally with recognition of all types of damage, and study of destructive factors and processes of these decorations, conservation planning such as Termite control, and elimination of other potentially factors which causing destruction, have been provided, and examples of methods and material have been suggested for strengthening of weak layers.