استفاده از رنگدانه‌های هنری (شنگرف، لاجورد و زنگار) در شعر شاعران ایرانی بر اساس تذکره‌ی عذری بیگدلی (قرن۱۲)

چکیده:

تذکره‌ی عذری بیگدلی، مجموعه شعری است که در قرن دوازدهم هجری توسط اسحق بیگ عذری بیگدلی نگاشته شده که در آن بیش از هشت هزار بیت، تقریباً از هفتصد شاعر ایرانی از دوره‌های مختلف ثبت شده است. شعرای ایرانی در هر دوره به‌تناسب دانش خود، با اشعار، مضامین و مفاهیم را در ذهن خواننده تبیین می‌کردند. آنها جهت القاء تصاویر رنگی در ذهن خواننده، معمولاً از موادی که رنگ ثابتی در طبیعت داشتند، به‌صورت استعاره استفاده می‌کردند. از این مواد رنگی که به وفور هم برای توصیف اشیای مورد نظرشان در اشعار شعرا استفاده شده است می‌توان شنگرف، زنگار و لاجورد را نام برد. در این مقاله با مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی اشعار موجود در این تذکره، به ابیاتی از اشعار شعرای مختلف که در آن‌، این رنگ‌ها به‌کار رفته اند، پرداخته شده است. از آنجا که در کشور ما در ساخت اشیاء و آثار تاریخی و هنری (هم برای ساخت اشیاء و هم به‌عنوان رنگدانه) این مواد مورد استفاده بوده؛ و برای حفظ این آثار نیاز به شناخت فن ساخت آنهاست، و همچنین بخشی از فن‌شناسی مطالعه‌ی متون کهن است. از این رو این پژوهش، قدم کوچکی است در این زمینه و شناسایی شعرها و ابیاتی که در دوره‌های تاریخی مختلف از این اصطلاحات استفاده کرده اند و همچنین منظور از استفاده از این کلمات، از نتایج این تحقیق است.

Abstract: Ozri Bigdeli’s Tazkere is a collection of poems from different poets that is written By Eshaq Beig Ozri Bigdeli in 19th century. It is recorded over 8000 couplet of verses on it from almost 700 Persian poets of different periods. Iranian poets in each period used some words based on their knowledge to explain theme and concepts in a verse reader’s mind. For coloring the verse scene they used some materials or pigments that have stable colors in nature like verdigris, vermillion and lapis lazuli or ultramarine blue. Couplets of verses from different poets that used these colors in their poems has been investigated with library study and checking the Tazkere poems. Since then in Iran these colored materials and pigments have been used in making artistic and historical objects and for preserving these objects, understanding about the making methods are necessary. In addition some part of this understanding is the study of old or manuscripts, therefore this research is a little step for the purpose that is mentioned and the aim of this paper is the identification of the verses and couplets that are used in different historical periods and also clarifying the purpose of using these words.