بررسی علل تخریب لعاب مشکی در کاشی‌های مسجد-مدرسه‌ی سپهسالار تهران

مسجد و مدرسه سپهسالار تهران از بناهای شاخص و ارزشمند دوره‌ی قاجاریه است و به ‌لحاظ ویژگی‌های خاصی که دارد از نمونه‌های بارز هنر معماری ایران می‌باشد. از زیباترین تزییات انجام‌گرفته در این مجموعه‌ی ارزشمند،کاشی‌های‌ هفت‌رنگ آن است. این کاشی‌ها به‌لحاظ تنوع نقش و لعاب به‌کاررفته در آن‌ها، به‌ گونه‌ای منحصربه‌فرد می‌باشند. نوع‌ رنگ‌آمیزی این نقوش نیز از تنوع قابل توجهی برخوردار است. رنگ‌های قرمز، سبز، ارغوانی، بنفش، زرد و مشکی در کنار فیروزه‌ای و لاجوردی به وفور به‌کار رفته و همین امر جلا و زیبایی خاصی به کاشی‌ها بخشیده است. یکی از آسیب‌های‌ عمده‌ی واردآمده بر کاشی‌های هفت‌رنگ، فرسودگی لعاب مشکی آن است. این لعاب در کنار سایر لعاب‌ها و دیگر رنگ‌ها، بیشتر از آن‌ها دچار فرسایش و اضمحلال شده و رنگ آن از حالت اصلی برگشته و به رنگ خاکستری درآمده و در بسیاری‌ از قسمت‌ها دچار ریختگی و جدایی از بدنه شده است. عوامل این آسیب‌ها از طریق آزمایش‌ها و مشاهدات مختلف و به‌کارگیری فرضیه‌ها و تجربه‌های گوناگون در مورد علت فرسایش لعاب، بررسی و در هر مورد نتایج آن تجزیه و تحلیل‌ گردید. بررسی مختلف بر روی لعاب‌های سالم، لعاب‌های در حال تخریب و لعاب‌های تخریب‌شده نشان داد که فرآیند تبادل یونی نقش اساسی در تغییر رنگ لعاب مشکی دارد.