سید‌محمدجواد موسوی
بررسی فرآیندهای تخریب تزئینات طلایی‌رنگ و تاثیرات آن بر کاغذ در چند نسخه‌ی خطی تزئینی از دوره‌ی قاجار
پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان (دانشکده‌ی حفاظت و مرمت)، 1390
استاد راهنما: حسین احمدی; عباس عابد اصفهانی
رنگدانه‌ی طلایی یکی از متداول‌ترین رنگدانه‌های مورد استفاده در تزئینات نسخ خطی ایران است و در رسالات متعدد کتاب آرایی مطالب زیادی در مورد تهیه رنگ طلایی و انواع تزئینات آن، وجود دارد. در این پژوهش، تزئینات طلایی در سه نسخه خطی دوره قاجار مورد مطالعه قرار گرفت. آنالیزهای SEM-EDSنشان داد که رنگدانه‌ی طلایی در این نسخ از آلیاژ مس، روی و قلع تهیه شده است و استفاده از آلیاژ فلزی بر پایه‌ی مس را به‌عنوان طلای بدل، ثابت کرد. آسیب این رنگدانه آلیاژی در نمونه‌های مطالعاتی بصورت تغییر رنگ طلایی به رنگ سبز مشاهده می‌شود. برای بررسی فرآیندهای تخریب این رنگدانه با استفاده از آنالیزهای طیف‌سنجی رامان، ترکیب محصولات تخریبی سبز رنگ شناسایی شدند و کربوکسیلات‌های مس به‌عنوان محصولات خوردگی در رنگ طلایی شناخته شدند. عوامل اصلی شکل‌گیری این محصولات در رنگ طلایی، وجود آلاینده‌های کربونیلی آلی به‌همراه رطوبت نسبی بالا است. علاوه بر این، در بخش‌هایی تخریب رنگ طلایی باعث تغییر رنگ، شکنندگی و خردشدگی کاغذ تکیه‌گاه شده است. آسیب‌ها در این نمونه‌های کاغذ قابل مقایسه با تخریب کاغذ بر اثر کاربرد رنگ زنگار در نسخ خطی تزئینی و نگارگری‌ها است. یکی از دلایل آسیب شدید کاغذ در نواحی رنگدانه طلایی تخریب شده می‌تواند بدلیل تأثیر کاتالیزوری یون‌های مس در فرآیند اکسیداسیون سلولز باشد. برای بررسی این موضوع، آنالیز کروماتوگرافی ژل تراوا و روش نشان دار کردن فلورسانسی بر روی کاغذ تخریب شده، انجام شد. نتایج تفاوت بارزی بین نمونه‌ها در وزن مولکولی و توزیع وزن مولکولی نشان داد، که این به‌دلیل شکست هیدرولیتیکی و کوتاه شدن زنجیره سلولزی در نواحی رنگ طلایی می‌باشد.