کوثر کربلایی میرزا شهربابکی
حفاظت و مرمت نسخه‌ی خطی مرشدالعوام دوره‌ی قاجاریه متعلق به میراث فرهنگی کرمان
پایان‌نامه‌ی کارشناسی، دانشگاه زابل (دانشکده‌ی هنر و معماری)، 1390
استاد راهنما: محسن محمدی
به کتب خطی که چندین رساله کتاب خطی نگاشته یا صحافی شده باشد، مجموعه‌ی خطی گویند. از نیمه قرن پنجم ه.ق مجموعه‌نگاری توسط یک کاتب یا چند کاتب نوشته شده که عمومأ در موضوعاتی از قبیل حکمت، اخبار و تفسیر و … تحریر شده است. در قرن هشتم مجموعه‌سازی رونق بسیاری پیدا کرد اما مجموعه‌هایی که به‌وسیله‌ی چند کاتب نوشته می‌شدند عمومأ از قرن دوازدهم بودند. در این گزارش نسخه‌ی خطی متعلق به قرن دوازدهم ه.ق مربوط به میراث فرهنگی کرمان با مضمون مسائل عبادی بیان شده است. در ابتدای کتاب متنی که عنوان ظهریه به آن داده می شود آمده است و در انتها نیز متن ترقیمه ذکر شده است. بر اساس ترقیمه متوجه شدیم که تاریخ کتاب مربوط به دوره‌ی قاجاریه است و در ظهریه به مواردی از جمله خط کتاب (شکسته) و نام کتاب (مرشدالعوام) ذکر شده. بررسی آب نقش (watermark) نشان داد که کاغذ کتاب فرنگی است. بر اساس شباهت‌های موجود به این نتیجه رسیدیم که جلد کتاب مرشدالعوام متعلق به دوره قاجاریه است. در طی انجام تحقیقات کتابخانه‌ای نسخه خطی مشابه با کتاب مورد نظر با همین عنوان متعلق به دوره قاجاریه در موسسه فرهنگی و هنری تبیان واقع در قم پیدا شد. بررسی‌های آزمایشگاهی شامل آزمایش شیمیایی برای شناسایی الیاف، آهار، چسب صحافی و تشخیص مرکب و پارچه‌ی شیرازه قبلی انجام شد. نتیجه کار آزمایشگاهی این شد که کاغذ کتاب از نوع ماشینی و الیاف آن از الیاف درخت‌های نرم تصفیه شده با سولفیت می‌باشد و آهار آن نشاسته و مرکب مشکی آن از نوع مازویی- فلزی و قرمز آن قرمز شنگرف می باشد. همچنین کاغذ به دلیل ساختارش دچار آسیب‌های مختلف در طول زمان می‌شود و کاغذ این نسخه خطی دارای 5PH: که اسیدی است بود. آسیب‌های وارده آمده به این کتاب شامل نبود آستر بدرقه، خشکی و شکنندگی چرم جلد، وجود آلودگی‌های محیطی بر روی صفحات و همچنین جلد کتاب، پخش شدگی مرکب در خیلی از نقاط صفحات مشاهده گردید. نسخه‌ی خطی مرشد العوام در عملیات مرمتی بعد از مستند‌نگاری شامل مواردی نظیر پاک‌سازی، اسید‌زدایی، بازسازی کمبودها، بازسازی قسمت‌های کمبود چرم و … مورد استفاده قرار گرفت. در ضمن در طی مرمت از روش مرمت خشک استفاده گردید و آستر بدرقه و شیرازه هم اضافه شد.