حفاظت پیشگیرانه در محوطه‌های باستان‌شناسی خشتی (مطالعه‌ی موردی سنجش پایداری ملات و خشت‌های به‌کاربرده‌شده در محوطه‌ی قلعه‌ی باستانی زیویه جهت ارائه‌ی راهکارهای حفاظتی)

قلعه‌‌ی تاریخی زیویه که مربوط به دوره مانایی‌ها می­باشد، در سال ۱۳۲۵ هـ.ش کشف شد و پس از آن چند دوره حفاری­ در قلعه صورت گرفت. این قلعه دارای ساختاری خشتی می­باشد که متشکل از خشت­های خام در سه رنگ نخودی، قرمز و خاکستری بوده و اندودها و ملاتی سفید رنگ دارد. بخش زیادی از کالبد خشتی این بنا هر ساله دچار تخریب و فرسودگی می­شود و این مسئله یکی از نگرانی­های پیش روی حفاظت‌گران این بنای تاریخی است. اهداف تعیین شده برای این پژوهش شامل شناسایی آسیب­های فعال کالبدی و محیطی بر اساس فن‌شناسی مصالح اصلی و دست‌یابی به ایده و ساختار حفاظتی متناسب و سازگار با ویژگی­های کالبدی و محیطی قلعه است. نزولات جوی نظیر برف، باران، تگرگ و رطوبت ناشی از آنها و سرمای شدید، اصلی‌ترین عامل آسیب­رسان به ساختار خشتی این قلعه می­باشد. برای متوقف کردن روند آسیب­رسانی این عوامل، فرض شد که ساخت مصالح حفاظتی بر پایه مواد سنتی شامل خشت، ملات و اندود مقاوم در برابر رطوبت و سازگار با عوامل محیطی منطقه و نیز هماهنگ با کالبد بنا از نظر ساختاری و بصری بتواند مناسب باشد. پس از مطالعات آزمایشگاهی بر روی مصالح اصیل قلعه و آسیب‌شناسی کلی بنا و با توجه به نتایج حاصل از این مطالعات، ساخت مصالح حفاظتی در دستور کار قرار گرفت. از آنجا که آهک عنصر اصلی تشکیل دهنده‌ی ملات و اندودهای اصیل قلعه می­باشد، به عنوان یکی از مواد افزودنی و تثبیت کننده خاک نیز انتخاب شد که نتایج نشان داد مصالحی (خشت، ملات و اندود حفاظتی) که در ترکیب آنها ۲ درصد آهک به‌کار رفته است، مقاومت بالایی در برابر رطوبت دارند.