فن‌شناسی، آسیب‌شناسی و ارائه‌ی طرح حفظ و مرمت نقش‌برجسته‌ی رنگ‌آمیزی‌شده‌ی قاجاری در طاق بستان

در این رساله به فن‌شناسی، آسیب‌شناسی و ارائه طرح حفظ و مرمت تنها نقش برجسته صخره‌ای رنگ آمیزی شده برجای مانده از دوره قاجاری در طاق بستان، پرداخته شده است. این نقش مربوط به زمان حکمرانی محمدعلی میرزا دولتشاه فرزند فتحعلی شاه در کرمانشاه و حکومت شخص فتحعلی شاه بر ایران می باشد. مطالعاتی که در مورد نقوش برجسته دوره قاجار صورت گرفته، مربوط به J.P. Luft  و عباس رضایی‌نیا که به معرفی این نقوش پرداخته، علی اکبر وحدتی که علل احیای سنن باستانی و به ویژه نقش برجسته تراشی در دوره قاجار را  مورد بررسی قرار داده و سولماز حاجی علیلو که تاثیر پذیری هنر نقش برجسته تراشی دوره قاجار از هنر ساسانی را در بررسی خود مورد ارزیابی قرار داده است. در این مطالعات به بررسی عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و در برخی  موارد جنبه‌های هنری نقوش حک شده بر روی صخره در دوره قاجار پرداخته شده است. بررسی فنی نقوش و رنگ‌های اجرا شده هر چند اندک در این دوره به دلایلی مورد بی مهری قرار گرفته و منابعی در این حوزه در دست نیست. تکنیک رنگ آمیزی بر روی آثار مشابه در محدوده ایران کنونی، در سنگ نگاره‌های اشکفت آهوی بستک، مورد مطالعه قرار گرفته، بستر آن را سنگ آهک و رنگ قرمز نقش را ترکیب سیلیکات و آهن تشخیص داده اند. در مورد شناسایی رنگ بر روی نقوش برجسته صخره‌ای در ایران مطالعاتی توسط L.Stodulski و همکارانش بر روی آثار پاسارگاد و پرسپولیس صورت گرفته که تنها به شناسایی رنگ های این آثار پرداخته شده است. در خارج از ایران مطالعات گسترده‌تری در جهت شناسایی رنگ، آسیب‌نگاری، آسیب‌شناسی و اقدامات مرمتی انجام گرفته که دامنه‌ای از این بررسی‌ها به اختصار در فهرست منابع این رساله ارائه شده است. در راستای تکمیل پژوهش‌های مرتبط پیشین و هم چنین برای دستیابی به نتایجی مکمل و جدید، در این نوشتار به جای تکرار مطالب و موارد بررسی شده، به تحلیل داده‌های اکتسابی موجود بسنده شده است. با پیشینه مذکور، نتایج مطالعات صورت گرفته برای شناسایی رنگ‌ها و بست استفاده شده در این اثر با روش‌های آزمایشگاهی و دستگاهی، حاکی از این است که تکنیک  رنگ‌آمیزی این اثر رنگ و روغن بوده و از ورق طلا برای اجرای رنگ طلایی در قسمت‌های مختلف آن استفاده شده  و به دلایل متعددی  این اثر، دچار آسیب گردیده است که روش‌های حفاظتی و مرمتی سال‌های پیش، راه‌حلی طولانی مدت برای آثار درون طاق و از جمله اثر قاجاری نبوده است. ارائه راه‌کاری صحیح نیازمند مطالعات گسترده‌ای در این زمینه می‌باشد.