فن‌شناسی، آسیب‌شناسی و ارائه‌ی طرح مرمت و حفاظت تزئینات گچی محراب بقعه‌ی تاریخی پیربکران

ارزش محراب بقعه‌ی تاریخی پیر‌بکران به قدمت، نوع تزئینات، تزئینات تکمیلی، فن اجرا و رموز مانایی آن است. این محراب از الحاقات بقعه است و با استناد به شواهد ارائه شده در این نوشتار، خود دارای بخشی الحاقی به عنوان تاج محراب است. به احتمال، مصالح به‌کار رفته در ساخت این اثر بوم‌آورد است و از معادن سطحی سنگ گچ در منطقه استفاده شده است. طبق نتایج آنالیز XRD، وجود مقادیر بالای ناخالصی کوارتز در گچ محراب این نظر را قوت می‌بخشد. به احتمال، برای اجرای گچ‌بری‌های پُرکارِ این محراب، در ترکیب ملات گچ از مواد کندگیر کننده استفاده شده است. آنالیزهای TLC و FTIR-ATR در کنار آزمون‌های شیمی تر، وجود مواد پروتئینی و قندی را در ترکیب ملات گچ نشان داده است. از آنالیز EDAX و تصاویر SEM مغز گچ تزئینات محراب، لایه‌ی بستر و لایه‌های رنگ برای شناخت ساختار و ترکیب این بخش‌ها استفاده شده است. وجود فاز همی‌هیدرات در آنالیز   XRDنمونه‌ی پایین دست محراب را می‌توان به حرارت ناشی از افروختن آتش در مجاورت این بخش نسبت داد. با استناد به آنالیزXRD و       شیمی تر، عدم وجود فاز‌های مخرب هم‌چون اترینجایت یا نمک‌های محلول در بالا دست محراب، می‌تواند توجیهی برای مانایی و عدم وجود ریزترک، سستی یا پودری شدن ساختار‌های گچی در این بخش باشد. فرسایش تزئینات در پایین دست محراب را می‌توان به ایجاد و حضور فاز همی‌هیدرات، نمک‌های کلریدی، رطوبت صعودی، خستگی مصالح جرز محراب و فرسایش‌های سایشی نسبت داد. بیش‌ترین بخش از دست رفته‌ی تزئینات که آسیب‌ عمده در این محراب به‌شمار می‌آید، لانه‌گزینی حشرات و تبعات آن است. جدایش و تخریب سطوح نیمه معلق گچبری‌ها به‌دلیل حفر‌ کانال‌ توسط گونه‌ای سوسک‌ شبیه آنوبیوم پانکتاتوم است. در این پایان‌نامه راه‌کارهایی قابل اجرا برای حفاظت پیش‌گیرانه از این محراب ارائه شده است.