فن‌شناسی لعاب کاشی‌های مسجد نصیرالملک و تلاش برای بازفرآوری لعاب قرمز

لعاب یکی از گسترده‌ترین موادی است که از گذشته‌های دور به عنوان پوشش بر روی نماها و ظروف به‌کار رفته است. استفاده از این ماده بر روی بناها از دو جهت قابل تامل است: نخست حفاظت از بنا در برابر عوامل نامساعد محیطی و دیگر زیبایی‌بخشی به ظاهر بنا که بقاء و ماندگاری لعاب و به تدریج گستردگی و تنوع رنگ در آن، بر قبول این ماده به عنوان پوشش، افزود و کاربرد آن را افزون بخشید. لعاب قرمز از جمله لعاب‌هایی است که در دوره‌ی زند و قاجار ساخته و مورد استفاده‌ی بسیار قرار گرفت. با این وجود تاکنون در ایران پژوهشی درباره‌ی فن‌شناسی و فرآوری این لعاب صورت نگرفته و اشاراتی هم که در برخی کُتب شده، بسیار سطحی، کوتاه و فاقد هرگونه ارزش علمی و کاربردی می‌باشد. رساله‌ی حاضر، که از منظر فن‌شناسی در دو بخش نظری و عملی به مطالعه‌ی کاشی‌های مسجد نصیرالملک و لعاب قرمز موجود در آن پرداخته است، گامی هرچند کوتاه در زمینه‌ی بررسی روش‌های فرآوری لعابهای موجود در این مسجد و به‌خصوص لعاب قرمز می‌باشد. بخش نظری پژوهش، نگاهی به بانی و بنای مسجد و موقعیت قرارگیری آن در بافت تاریخی شیراز و معرفی لعاب‌کاری سنتی و مواد مورد استفاده در آن دارد و در بخش عملی به بررسی عملی لعاب مسجد نصیرالملک، از طریق مطالعه‌ی ساختاری و بررسی‌های آزمایشگاهی با روش‌های مختلف از جمله SEM و اتمیک، پرداخته شده است. به کمک این روش‌ها نوع ترکیبات به‌کاررفته در ساخت این لعاب‌ها و نیز رنگ‌سازهای موجود در آن به طور عملی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته و نتایج حاصل به طور مشروح ارائه شده است، در انتها نیز فرآوری ساخت این لعاب‌ها و چگونگی دست‌یابی به لعاب قرمز، مورد بررسی قرار می‌گیرد. (ویرایش چکیده: نشریه‌ی دانش مرمت و میراث فرهنگی)