مطالعه، آسیب‌شناسی و فن‌شناسی تزئینات نقش‌برجسته‌ی گِلی در استان یزد و ارائه‌ی راهکارهایی جهت حفاظت از آن (با نگاهی خاص به تزئینات خانه‌ی برونی میبد)

آرایه‌های گِلی یکی از انواع گوناگون تزئینات معماری ایرانی محسوب می‌شوند. البته این آثار تا به حال کمتر مورد مطالعه قرار گرفته و یا در برخی منابع به اشتباه به عنوان گچبری نامیده شده‌اند. کاربرد این تزئینات نیز به مرور زمان و از قرن هشتم به این سو کمتر شده و به‌کارگیری گچ مرسوم‌تر گشته است. از سوی دیگر کاربرد گِل به عنوان یک عنصر شکل‌پذیر و قابل‌استفاده در آرایش بنا در معماری ایران تاکنون بررسی نشده است. نکته‌ی مهم در این باره، شناخت روش‌های به‌کارگیری گِل در تزئین بناست که با ملاحظات و ترفندهای خاصی همراه بوده است. شناخت این روش‌ها می‌تواند به‌همراه آسیب‌شناسی این آثار به تصمیم‌گیری مناسب جهت حفظ آثار خشتی منجر شود. هدف این رساله، ضمن معرفی و شناخت فنی تزئینات گلی، مستندسازی این‌گونه ملاحظات و ترفندهاست. لذا پس از بیان زمینه‌ی شکل‌گیری آثار جهت آشنایی با موضوع، پیشینه‌ی تاریخی تزئینات، با تاکید بیشتر بر دوره‌ی آل مظفر که تزئینات مورد نظر این پژوهش در آن دوره شکل گرفته، عنوان شده است. در ادامه، به کلیات و زمینه‌ای در رابطه با تزئینات معماری منطقه و ویژگی‌های این تزئینات، از قبیل سادگی و بی‌پیرایگی، پراکندگی جغرافیایی آنها و به‌خصوص نمونه‌های شاخص این‌گونه‌ی تزئینی (در ایران و جهان)، زمینه‌های موجود بومی که باعث شکل‌گیری آثار تزئینی مورد نظر شده است و دسته‌‌بندی تزئینات گلی منطقه پرداخته‌ایم. در مبحث آسیب‌شناسی به دلیل اینکه تزئینات گلی در واقع اندودهایی گلی هستند که در ساخت آنها تفنن و طراحی ویژه‌ای به‌کار رفته ‌است، به آسیب‌شناسی اندودهای گلی اشاره شده است. در این بخش سعی شده بیشتر آسیب‌هایی در نظر باشد که در منطقه وجود داشته، در بررسی‌های میدانی توسط نگارنده نیز مشاهده شده است که می‌توان به آسیب‌های بیرونی (ناشی از عوامل اقلیمی) و آسیب‌های درونی (ناشی از مصالح یا اجرای اندود) و هم‌چنین آسیب در نقاط حساس بدنه در پای دیوار، سر دیوار و ناودان اشاره نمود. در ادامه، بخش عملی و مطالعه‌ی موردی بر شاخص‌ترین اثر منطقه از نظر تزئینات گلی، یعنی خانه‌ی برونی میبد شرح داده شده است. بخش پایانی پژوهش نیز به مبحث حفاظت از اندودها و تزئینات گِلی اختصاص دارد که در این بخش پس از اشاره‌ای کلی به مبانی نظری حفاظت از آثار و ابنیه‌ی گِلی، مطالبی در رابطه با حفاظت از اندودهای گِلی و تصمیم‌گیری‌های مختلف در این باره ارائه شده است. (ویرایش چکیده: نشریه‌ی دانش مرمت و میراث فرهنگی)