انجام مطالعات اولیه، ارائه‌ی طرح حفاظتی و ساماندهی پایگاه كوه خواجه‌ی زابل

کوه خواجه‌ی سیستان مجموعه‌ای است که با تمام معروفیتی که در اثر پتانسیل فرهنگی و باستان‌شناسی‌اش دارد هیچ‌گاه تبدیل به مجموعه‌ای که هدف حفاظت و مرمت قرار بگیرد، نشده است! بیشترین فعالیت‌های پیشین در این مجموعه کوه خواجه پژوهش‌های باستانشناسی بوده که بیشینه‌ی فعالیت مرمتی در آنها، جدا‌شدن نقاشی‌های دیواری از تکیه‌گاه، یا ایجاد سقف یا دیوار موقت جلوی برخی تزئینات معماری در طول کاوش‌های مختلف باستان‌شناسی بوده است. پژوهش و فعالیت‌های حاضر با هدف ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای شناخت این مجموعه هم‌چون موضوعی قابل حفاظت و مرمت انجام شد. پیچیدگی مجموعه از نظر معماری و فنی و تنوع دوره‌ها و تکنیک‌ها مشکلات بزرگی برای شناخت مناسب این سایت بودند. با الهام از دو شیوه‌ی ترانشه‌بندی در باستان‌شناسی و تقسیم‌بندی فضایی در معماری، شیوه‌ای ترکیبی جهت تقسیم‌بندی پلان موجود به‌کار رفت که قابلیت بررسی و تجزیه و تحلیل را برای هدف مرمتی نیز داشته باشد. بر اساس این تقسیم‌بندی پلان، مجموعه‌ مورد بررسی و شناخت مناسب قرار گرفت تا بر پایه‌ی این شناخت و دسته‌بندی فنی و آسیب‌شناسی، شیوه‌ی برخورد با مجموعه در زمان‌بندی‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برنامه‌ریزی شود. این پژوهش‌ها با سه رویکرد به پایش مجموعه‌ی کهندژ کوه خواجه پرداخته اند. رویکرد فن‌شناسی که بررسی مواردی از نظر مرمت بنا یا آثار هم‌چون شکل و فرم طاق‌ها و تکنیک اجرایی آنها، ابعاد و اندازه‌ی خشت‌ها و آجرها، ترکیب سازنده‌ی اندودها و ملات‌ها، بررسی تکنیک اجرایی تزئینات معماری از قبیل نقاشی یا گچبری یا نقش‌برجسته‌های‌گِلی را مد نظر داشتند و از دیگر سو، پرداختن به شناسایی و مستندنگاری آسیب‌های عناصر معماری یا مواد و مصالح معماری هم‌چون دیوار یا طاق و قوس‌های تخریب‌شده یا رو به تخریب، بررسی نقاط تجمع آب باران، آسیب‌های بیولوژیک، نقاط تخریب‌شده‌ی حصار و غیره پایه‌ی بخش بعدی که ارائه‌ی راهکارهای حفاظتی و مرمتی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و امکان طراحی‌های بلندمدت برای مجموعه است، را مهیا می‌کرد. بر پایه‌ی این بررسی‌ها، برخی اقدامات حفاظتی و مرمتی کوتاه‌مدت هم‌چون تعریف مسیرهای بازدید و اجرای پله‌های موقت در نقاط خاص و شمع‌های نگهدارنده با داربست اجرا شدند؛ و در نهایت چشم‌انداز میان‌مدت برای برخورد با مجموعه جهت حفاظت و مرمت مناسب ارائه شد.