بررسی علمی و هنری دیوارنگاره‌های موجود در بنای تاریخی گنبد آزادان

بنای تاریخی گنبد آزادان در غرب اصفهان و در محله‌ی آزادان و هم‌جوار با بقعه‌ی شیخ شهاب‌الدین واقع شده است. این بنا که در منابع از آن به عنوان مسجد آزادان یاد می‌شود، شامل یک فضای گنبددار در جبهه‌ی جنوبی و یک صحن مستطیل شکل‌ در جبهه‌ی شمالی و نیز رواق‌هایی در دو سمت غربی و شرقی می‌باشد که به غیر از فضای گنبددار، بقیه‌ی فضاها متأخر و الحاقی‌ می‌باشد. در بدنه‌ی داخلی فضای زیر گنبد کتیبه‌ای با تاریخ ۷۶۷ هـ.ق وجود دارد که تاریخ بنا را به دوره‌ی ایلخانی نسبت‌ می‌دهد (البته این کتیبه هم‌اکنون کاملا تخریب شده است اما تصویر آن در عکس‌های قدیمی موجود می‌باشد). این فضا از لحاظ فرم معماری و طاق‌ها و گوشه‌سازی، بسیار شبیه به بناهای گنبددار ایلخانی می‌باشد. تزیین شاخص و ارزشمند این بنا که بدنه‌های داخلی فضای گنبددار را منقوش کرده، دیوارنگاره‌هایی است که به نظر می‌رسد اجرای آن هم دوره با کتیبه‌ی‌ تاریخ‌دار آن باشد. موضوع این دیوارنگاره‌ها بر خلاف اکثر دیوارنگاره‌های ایلخانی که شامل نقوش تزیینی و انتزاعی‌ می‌باشند، شامل تصاویر مکه مکرمه و مدینه منوره در جبهه شرقی و غربی، تصویر دو بیرق در سمت محراب و نیز نقش‌ شمسه‌ای بر بالای محراب می‌باشد که در دو طرف نقش شمسه، تصویری از شمشیر ذوالفقار حضرت علی(ع) قرار گرفته‌ است. در این پژوهش ابتدا بنای مسجد و ارتباط آن با بافت پیرامون، مورد بررسی قرار گرفته و سپس در مورد نقوش اجرا شده‌ در این دیوارنگاره‌ها، پس از انجام آزمایشات گوناگون جهت فن‌شناسی دقیق این آثار از لحاظ نوع تکنیک و مصالح به‌کاررفته، مطالعات تطبیقی نقوش به کمک عکس‌های تاریخی، مینیاتورها و دیوارنگاره‌های هم‌دوره با این اثر نیز بررسی گردید.