بررسی و مطالعه مواد و فنون به‌کار رفته در آرايه‌های رنگی مدرسه ضيائيه شهر يزد

چکیده:

مدرسه‌ی ضیائیه یا زندان اسکندر یکی از ابنیه‌ی ارزشمند به‌جا مانده از دوران اتابکان یزد می‌باشد که با وجود تزئینات و معماری منحصربه‌فرد بومی، کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. با توجه به عدم مطالعات فن‌شناسی دقیق و وجود ابهامات درباره‌ی فنون و مواد به‌کاررفته در تزئینات کتیبه‌های این بنا، در این پژوهش سعی بر آن شد که پس از معرفی اجمالی بنا و آرایه‌های رنگی موجود در تزئینات زیرگنبد، به بررسی دقیق و شناسایی رنگدانه‌ها و ساختار به‌کار رفته در لایه‌های زیرین تزئینات پرداخته شود. روش پژوهش در این تحقیق، تجربی- آزمایشگاهی بوده و روش دستیابی به اطلاعات، منابع کتابخانه‌ای و روش‌های آزمایشگاهی و مطالعات میدانی است. مطالعات آزمایشگاهی انجام‌گرفته مشتمل بر دو روش شیمی تر (کلاسیک) و تجزیه‌ی دستگاهی نظیر XRF ، SEM-EDX و FTIR می‌باشد. نتایج پژوهش مبین آن است که رنگدانه‌های به‌کار رفته در تزئین کتیبه‌های بنای مورد مطالعه، دارای منشأ معدنی بوده است و لایه بستر از اندود گچی و لایه تدارکاتی از جنس گل سفید (هونتیت) می‌باشد. همچنین شیوه اجرای نقوش در تطابق با روش‌های مرسوم گذشته شامل اجرای لایه‌های تدارکاتی، انتقال طرح به روش گرته‌کردن بر روی بستر، مشخص کردن خطوط کلی طرح با استفاده از قلموی خیس و یا خط انداختن با جسم تیز و قلمگیری با رنگ و اجرای رنگ‌گذاری نقاشی با تکنیک آبرنگ یا تمپرای صمغی انجام گرفته است.

Abstract: Ziyaiyeh Madrasa (Zendan-e- Eskandar) is one of the valuable monuments from the period of Atabegs in Yazd which in spite of its unique native ornaments and structure, has not been noticed and investigated.In this research, due to lack of detailed technological studies and uncertainties about the techniques and materials used in the decorations of the inscriptions of this building, after a short introduction of the monument and painted decorations of the under dome,it is attempted to investigate and identify the pigments used in the structure of the decorations accurately. The method used in this research was laboratory- experimental and methods of access to informationare libraryresources, laboratory and field studies.Laboratory studies were carried out, are including classicalmethod and instrumental analysis such as XRF, SEM-EDX and FTIR.The results suggest that pigments used in the decorations and inscriptions in studied building, are mineral origin and theground plaster is gypsum and the white agent of primer layer is made of mineral Calcite (Huntite). Moreover, themethods of implementation of decorations are in accordance with conventional and traditional methods, including applying primer layer, transferring the decorations by pouncing on ground layer, explicating the outlines by wet brush of scratching by a sharp tool, delineation by paint and performing the decorations by gum tempera paint.