سیر تحول، بررسی تاریخی و طبقه‌‌بندی کاشی‌های زیرلعابی در ایران

کاشی و کاشی‌کاری هنری است که که در تمدن اسلامی با پشتوانه‌ی هنر ایرانی پیش از اسلام به اوج خود رسید و بناهای معمارانه‌ی این تمدن را از اسپانیا تا آسیای میانه گوهرپوش کرد. در بین کشورهای مختلف اسلامی در این زمینه، ایران از مرکزیتی خاص برخوردار بوده و آثار متنوع کاشی‌کاریِ باقی مانده در گوشه و کنار این سرزمین پهناور شاهدی بر این مدعاست. در بین انواع کاشی‌ها با بدنه‌ها و لعاب‌های متفاوت و متنوع که هر یک هم‌چون فن و هنری در زمان‌های مختلف، مکان‌های گونه‌گون این مرز و بوم را می‌آراسته اند به گروهی از کاشی‌ها بر می‌خوریم که با نام زیرلعابی یا زیرنقشی شناخته می‌شوند. این پژوهش با هدف معرفی ارزش‌های آشکار و پنهان در نقوش و تکنیک اجرای این بخش گران‌بها از کاشی‌کاری اسلامی-ایرانی، به معرفی و بازخوانی تکنیک اجرایی این کاشی‌ها در متن تاریخی عرایس الجواهر (کاشانی، قرن ۸ هـ.ق) پرداخته و بر این اساس پس از پژوهش و گردآوری نمونه‌های بازمانده از این تکنیک در بناهای تاریخی، سیر تحول و تکامل آنها را تا اواخر دوره‌ی قاجار در ایران بررسی می‌کند و با ذکر نمونه‌های شاخص از هر دوره به طبقه‌بندی این کاشی‌ها می‌پردازد.