تحلیل نقادانه تجارب مرمت آرایه های کاشیکاری براساس ” مبانی نظری حفاظت” و ” بررسی شش مورد مطالعاتی” و “

چکیده:

هنرکاشیکاری یکی از مهم‌ترین و فراوان‌ترین آرایه‌های معماری دوران اسلامی است‌، اوج هنر کاشیکاری از قرن هشتم‌ هـ.ق. آغاز می‌شود و در دوران قاجار با ورود آرایه‌های فرنگی به هنر و معماری ایران همچنان شکوفایی و استفاده فراوان از کاشی در بناهای تاریخی را شاهد هستند، به همین دلیل هنر کاشیکاری جایگاه ویژه‌ای در معماری ایران دارد. با توجه به اهمیت هنر کاشیکاری در ایران، طبیعتاً حفاظت و مرمت این دسته از آرایه‌ها دارای اهمیت و حساسیت ویژه‌ای است. در حفاظت و مرمت آرایه‌های کاشیکاری، همانند بسیاری از آرایه‌های دیگر یک چارچوب کلی برای مرمت این گونه اثر تدوین نشده است و به همین دلیل در مورد مرمت آرایه‌های کاشیکاری هم رویکردهای مرمتی متفاوت قابل احصاء است؛ بدفهمی از متن و طرح، کم توجهی به رنگ، عدم توجه به تقارن و نسبت‌ها و دیگر موارد، منجر به بروز اشتباهاتی در آرایه‌های کاشیکاری شده داده است. هدف این پژوهش، بررسی سیر تحول رویکردهای حفاظت و مرمت به ویژه آرایه‌های کاشیکاری و نقد مرمت‌های صورت پذیرفته بر مبنای نظریه‌های مدون و طبقه بندی انواع مداخلات کاشیکاری پیش رفته است. مرمت‌های پیشین چگونه و با چه رویه‌هایی انجام شده است؟ رویکردهای جدید برای پیشگیری از بروز مرمت‌های اشتباه در آرایه‌های کاشیکاری مشتمل بر چه وجوهی هستند؟ در این پژوهش به طور کلی به مرمت‌های کاشیکاری و به طور خاص به مرمت شش بنای متفاوت با چهار‌کارکرد متفاوت پرداخته خواهد شد. روش انتخابی برای این پژوهش، تحلیل نقادانه مرمت‌ها در راستای درک ماهیت مرمت این گونه آرایه‌ها است. روش پژوهش این مقاله از نوع کیفی و تحلیل تجربه، روش‌های گرد‌آوری اطلاعات، مشتمل بر مطالعات میدانی، رجوع به منابع متعدد و مطالعات کتابخانه‌ای بوده و از نظر هدف کاربردی است. از یافته‌های پژوهش؛ عدم تدوین کلی‌، کم‌توجهی به نظریه‌های حفاظت و مرمت و مبانی زیباشناختی، بی‌توجهی به فرهنگ بومی و عدم درک اثر توسط مرمتگر از مواردی هستند که باعث گردیده‌ مرمت‌های اشتباه در آرایه‌های کاشیکاری قابل احصاء باشد. نتایج پژوهش؛ مداخلات منجر به اشتباه در آرایه‌های کاشیکاری، تغیییراتی را در فرم و محتوایی آرایه‌ها بوجود می‌آورد و می‌توان این مداخلات را به تغییرات هندسی، مفهومی و فنی طبقه بندی نمود.

Abstract: Tile decorations are among the most important and common architectural elements in the Islamic era. Tilework flourished from the 14th century onwards. Notably, despite the introduction of Western decorative elements in Iranian art and architecture during the Qajar era, tilework remained widely used, demonstrating its special status. Given this significance, the conservation and restoration of such architectural decorative elements should be a high priority. However, a comprehensive set of guidelines for tilework conservation and restoration remains absent. Consequently, diverse approaches have been employed in tilework restoration projects. These approaches have sometimes led to serious errors, including misinterpreting context and design neglecting the color quality, symmetry as well as proportions and other aspects has led to grave mistakes. Aiming to understand the evolution of different tilework restoration approaches, this study critically reviews past restoration cases. It explores how traditional restoration approaches were implemented and what advantages current practices offer to avoid past mistakes. This study focuses on the restoration of tilework in five diverse monuments with four different functions. The restoration activities undertaken are critically analyzed to reveal the architectural nature of the examined monuments. This research utilizes a qualitative-analytic methodology, with data collected through field studies and library resources. The study adopts a functional objective, and the results indicate that the primary factors leading to improper restoration include the lack of a formalized restoration guide, the neglect of conservation, restoration and aesthetics, inattention to vernacular culture as well as lack of appropriate understanding of the monuments by the restoration expert.