ف. مجیدی
قرن‌هاست که ارتباطات نوشتاری به صورت یکی از مهمترین پایه‌های فرهنگی در روند رشد تمدن‌ها نقش اساسی را ایفا می‌کند. انتقال اندیشه‌ها، تجربیات، آموخته‌ها و احساسات شاید تنها راهی بود که انسان را به آرزوی دیرینه اش یعنی جاودانگی و فناناپذیری‌اش در گذر زمان نزدیک می‌کرد. تاریخ بشر از زمانی آغاز می‌شود که وی توانست نقوش و علائم را برای ثبت وقایع و تجربیات خود و به‌یادگار گذاشتن آنها برای نسل‌های بعدی به‌کار گیرد. همین نقوش و علائم سرآغازی برای ابداع خط و نگارش شد. اما فرآیند انتقال افکار، تجربیات و وقایع به صورت نوشتن همیشه کار راحت و ساده‌ای نبود. انسان نخستین از تخته سنگ‌ها و دیواره‌ی غارهایی مانند آلتا‌میرا و آجانتا برای ثبت افکارش استفاده می‌کرد. نقش‌اندازی بر روی دیواره‌های غارها اگرچه مکان بزرگی برای نگارش فراهم می‌ساخت ولی قابل حمل نبود. همچنین ثبت وقایع بر روی تخته‌سنگ‌ها توسط عیلامی‌ها، آشوری‌ها، مصری‌ها، ایرانی‌ها و سایر ملل متمدن آن عصر فقط می‌توانست سندی دیرپای را برجای گذارد.
گرچه اختراع خط و نگارش دارای پیشینه‌ای طولانی است ولی استفاده از کاغذ نه؛ حال آنکه از زمان اختراع کاغذ تاکنون بیشترین و مهمترین اسناد و مدارک ما بر روی کاغذ نوشته شده‌است. اما این اسناد و مدارک به‌راحتی دچار آسیب شده و از بین می‌روند. گذر زمان، تاثیر شرایط محیطی، ساختار آلی و فناپذیر، روش‌های ساخت و پرداخت، برخوردهای آسیب‌رسان انسانی، بلایا طبیعی.
در این میان فعالیت و رفتارهای انسان تنها باعث آسیب رسیدن به این آثار نمی‌شود بلکه در عین حال می‌تواند باعث حفظ و حراست از آنها شود. منظور از حفظ و نگهداری اسناد و کتاب‌ها و نسخ خطی, افزایش طول عمر آنها است که با کنترل شرایط محیطی که باعث تخریب و فرسودگی آنها می‌شود، انجام می‌پذیرد. در اینجا لازم است تا به یک نکته اساسی در امر مرمت و حفاظت توجه شود و آن حفظ اصالت هنری و تاریخی هر اثری با حفظ تمامیت آن اثر می‌باشد. در مورد این آثار توجه به این نکته ضروری است این آثار به دلیل شرایط ویژه‌ای که دارند (منظور اهمیت اسنادی و مدرک‌بودن آنها است)، حفظ نوشته‌ها و تزئینات از ارجحیت برخوردار است. بنابراین کمترین مداخله همراه با کمترین میزان کاربرد مواد شیمیایی در این امر می‌بایست صورت بگیرد.
با توجه به ساختار بسیار آسیب‌پذیر این ماده این سوال مطرح می شود که بهترین روش برای مرمت و حفاظت اینگونه آتار کدام است؟ تا آنجا که با روش‌های مرمت آثار کاغذی در سایر کشورها آشنایی دارم هر فرهنگی برخوردهای خاص خود را با مرمت آثار اسنادی و کتابخانه ای خود دارد که برگرفته از سنت و فرهنگ اجتماعی همان منطقه و کشور است. لیکن در کشور ما این سنت‌ها به چالش کشیده نشده بلکه به گونه‌ای پس زده شده اند.
نکته‌ی مهم دیگر که از چشمان تیزبین مرمتگران ایرانی دور مانده است، این است که تا چه میزان پیام های فرهنگی-تاریخی-هنری و و ارزش‌های معنوی و مادی حاکم بر آثار در نوع و نحوه‌ی مرمت آنها می‌تواند موثر باشد؟ در این محال قصد بر اینست تا با بررسی ساختاری آثار کاغذی به بررسی شرایط مرمتی و حفاظتی آنها به پردازیم. بنابر این از تمامی کسانی که در امر مرمت کاغذ دستی دارند در خواست می شود تا نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارند.
