مطالعه فنی، آسیب‌شناسی و مرمت کاشی‌های عهد قاجار (بنای مدرسه و مسجد سپهسالار)

بخش مهمی از ارزش‌های زیبایی‌شناختی معماری اسلامی ایران در تزیینات آن قابل تعریف می‌باشد. اما در بسیاری از بناها این بخش به ‌لحاظ ظرافت‌ها، حساسیت‌ها و قرار داشتن آنها در نمای بیرونی و در نتیجه تأثیر مستقیم‌ عوامل محیطی، همواره بیشترین آسیب را دریافت می‌نمایند. معماران ایرانی با درک صحیح از این نقیصه، کاشی را به عنوان عنصر مناسب تزیین در نمای بیرونی بناها، به‌ویژه‌ بناهای مذهبی، مورد استفاده قرار داده ‌اند. اما بایستی در نظر داشت که کاشی نیز در برابر عوامل متعدد محیطی از حد تحمل محدودی برخوردار بوده و در درازمدت این ماده‌ی مقاوم نیز آسیب‌پذیر می‌باشد. بااین‌حال، امروزه تعداد معدودی‌ از بناهای تاریخی [هستند] که در نمای بیرونی خود، کاشی‌های اصیل زمان ساخت بنا را به‌طورکامل با خود داشته‌ و دچار تخریب و نقصان در یک‌پارچگی خود نشده باشند. آسیب‌پذیری کاشی‌ها و تبعات آن که منجر به بدنماشدن بنا می‌گردد، موجب شده است که در دوره‌های مختلف، متولیان بناها با مشاهده‌ی آسیب‌دیدگی کاشی‌ها، اقدام به تخریب و تعویض آنها نمایند. این موضوع حتی تا دوره‌های‌ متاخر نیز رواج داشته و دارد. در این بررسی، این باور وجود دارد که می‌توان به راه‌کارها و ارائه‌ی شیوه‌هایی دست یافت که بر بستر آنها بتوان قبل از آنکه در فکر برچیدن و تعویض کاشی‌ها باشیم، بتوانیم در تعمیر اصولی آنها خردمندانه‌تر گام برداریم. بدیهی است این‌ راه‌کارها باید توجیهات ماندگاری، زیبایی‌شناختی، اصالت‌گرایی و اقتصادی را دارا بوده و قابل دفاع باشند. در تدوین این مطالب، تلاش گردیده است که تحقق این اندیشه در بوته‌ی آزمایش قرار گرفته و با تأکید بر زمینه‌های‌ علمی و آزمایشگاهی، تجربیات علمی دراین‌خصوص و در سطح کلان مرمت یک بنای تاریخی نیز به‌کار گرفته شود.