آسیب‌شناسی آجرهای گنبد خواجه نظام الملک در مسجد جامع اصفهان و بنای ذیگورات چغازنبیل

پایان‌نامه‌ی حاضر مروری است بر مبحث آجر در دو بنای شاخص معماری ایران (قبل و بعد از اسلام)، به این منظور ابتدا مشکلات آجرهای گنبد نظام الملک در مسجد جامع اصفهان و عوامل آسیب‌رسان به آنها بررسی شده، که بر مبنای آن، آسیب‌دیدگی نمای آجری و خُردشدگی سطحی آجرها، از عمده ترین آسیب‌های وارده محسوب می‌شود، انجام مطالعات تاریخی و کالبدی، با هدف شناخت گنبدخانه و بررسی آسیب‌های مختلف سازه‌ای در گنبدخانه و اقدامات مرمتی که تاکنون در محل انجام شده، از جمله مباحث مطرح‌شده است. سپس ضمن معرفی ذیگورات چغازنبیل در استان خوزستان، انجام مطالعات تاریخی و معرفی انواع آجر و چیدمان‌های آجری مورد استفاده در بنا، آسیب‌های وارده بر آجرهای این بنا مورد بحث قرار گرفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که عمده‌ترین آسیب‌ها مربوط به عملکرد نمک‌های محلول بوده، که بصورت شوره‌زنی در سطح و یا نهان شکفتگی در ساختار آجرها بروز نموده است، که مطالعات انجام شده تصویر نسبتاً دقیقی را از این فرآیند تخریب ارائه می‌دهد. در تحلیل چگونگی این فرآیند، آزمایش‌های گسترده‌ای بر روی نمونه‌های آجر، شوره‌ها و مصالح هم‌جوار انجام گرفته است. آنالیزهای کمی، کیفی و مطالعات پتوگرافی از جمله‌ی این بررسی‌ها بوده که نتایج مربوطه در بخش‌های مختلف ارائه شده است. به طور کلی می‌توان گفت که در این مطالعه، آسیب‌شناسی، با هدف مقایسه‌ی مشکلات این دو بنا انجام نشده، بلکه سعی بر آن بوده تا شناختی نسبی نسبت به فرآیند تخریب در آجرهای تاریخی هر یک از این دو بنا ارائه شود./ (ویرایش چکیده: نشریه‌ی دانش مرمت و میراث فرهنگی)