مطالعه‌ی میدانی-آزمایشگاهی نقش فرآورده‌های بوم‌آورد در تثبیت و استحکام‌بخشی خشت خام و اندود کاهگل (مطالعه‌ی موردی: ذیگورات چغازنبیل)

سرزمین ما ایران به عقیده‌ی اغلب کارشناسان، دیرپاترین یادمان معماری خشتی و گلی را در خود جای داده است. مصالح سازنده‌ی چنین آثاری در عین سادگیِ تهیه و صرفه‌ی اقتصادی، در موضع خود بهترین سازگاری را با اقلیم پیرامون داشته، مطلوب‌ترین ارزش‌های زیست محیطی را به ساکنان آن ارزانی داشته ‌اند. مشخص شده در مورد چنین بناهائی، رسیدگی و مراقبت دائم، نتایجی به مراتب رضایت بخش‌تر از اغلب دخالت‌های کالبدی و مرمت‌های پرهزینه، به‌دنبال داشته است. در واقع هر چه بتوانیم، با این قبیل آثار معماری، ساده‌تر و طبیعی ‌تر برخورد کنیم موفق‌تریم. با این وجود دلایل مختلفی سبب می‌شوند که همواره نتوان مراقبت دائمی و همیشگی از این گونه آثار به ویژه یادمان‌های تاریخی به عمل آورد. در این گونه موارد نیاز است تفکری اندیشیده شود که بدون نیاز به مراقبت دائم و با فواصل زمانی طولانی‌تری بین دفعات بازرسی، شرایط به گونه‌ای فراهم شود که حداقل آسیب متوجه بنا گردد. استحکام‌بخشی مصالح گلی خام و اصطلاحاً تثبیت‌نمودن آنها با استفاده از مواد افزودنی که تحت عنوان کلی بهینه‌سازی نیز از آن یاد می‌شود، ابتکاری است که در این مورد به‌کار بسته شده و سابقه‌ای طولانی دارد. در این میان آنچه کمتر بدان توجه گردیده، امکان‌سنجی استفاده از ضایعاتی است که انسان‌ها در نتیجه فعالیت‌های صنعتی-کشاورزی خود به‌وجود آورده‌اند. چنانچه بتوان از این‌گونه ضایعات، فرآورده‌های جدید جهت استحکام‌بخشی و بهینه‌سازی مصالح گلی خام تهیه کرد، علاوه بر صرفه‌جویی قابل توجه اقتصادی از حیث تامین مواد اولیه، به پاک‌سازی محیط زیست نیز کمک فراوانی خواهد نمود. در این رساله تلاش شده است با استفاده از فرآورده‌های جنبی کشاورزی منطقه‌ی مورد مطالعه (باگاس و ملاس) و ضایعات صنعتی کارخانه‌های موجود (لجن آهک)، محصولی تهیه کرد که بتوان از آن جهت تثبیت مصالح گلی خام مرمتی (خشت و اندود کاهگل) با در نظر گرفتن ویژگی‌های اقلیمی و مبانی نظری مرمتی بهره جست. با اینکه کلیت روش‌های اجرائی به منظور تهیه‌ی چنین ماده‌ی استحکام‌بخشی، براساس تلفیقی از تجربه‌های جهانی مشابه انجام گرفته است، اما از حیث انتخاب مواد اولیه در نوع خود ابتکاری جدید می‌باشد. ‌به علت وفور منابع اولیه در منطقه مورد مطالعه و روش تهیه‌ی آسان، بی‌آنکه نیاز به حضور دائم کارشناسان امر باشد، این فرصت پدید می‌آید که بتوان اقدامات حفاظتی-مرمتی مؤثرتر و بادوام‌تری را در مورد ذیگورات چغازنبیل، تشکیلات معماری وابسته به آن و احیاناً دیگر یادمان‌های معماری خشتی-گلی هم‌جوار، انجام داد.