مقواهای قدیمی مورد استفاده در جلدهای کتب و مرقعات؛ شناخت، حفاظت و مرمت

چکیده:

یکی از مواد اساسی در هنر ایرانی که در بسیاری از شاخه‌های هنری به ویژه هنر تجلید در طی بیش از شش قرن گذشته کاربرد فراوانی داشته، مقوا است. این ماده اگرچه ساختاری کاغذی داشته و معمولاً از خمیر کاغذ و یا چسباندن لایه‌های کاغذ، تهیه می‌شود، اما به دلیل داشتن خصوصیاتی از نظر فیزیکی نسبت به کاغذ، مزیت‌هایی را دارا ست و می‌تواند دارای کیفیت‌های متفاوتی به عنوان تکیه‌گاه، نگاهدارنده و بستر برای بسیاری از هنرها باشد. ….. یکی از مهمترین، با ارزشترین و کاربردی‌ترین هنرهایی که در آن از مقوا به گونه‌ای اساسی استفاده شده، هنر تجلید کتب و مرقعات است که در طی بیش از شش سده گذشته به نیکویی درخشیده است. هدف از انجام این پژوهش در واقع بررسی فن‌شناسی، آسیب‌شناسی مقواهای قدیمی ایران در درجه اول و بررسی شیوه‌های حفاظت و مرمت آن‌ها در درجه دوم است. به گونه‌ای که به شناختی قابل توجه از ویژگی‌های فنی، ساختاری و کاربردی آن در دوره‌های مختلف تاریخی ایران و مقایسه آن با روند تاریخی سرزمین‌های دیگر اسلامی و اروپا، بررسی آسیب‌ها و عوامل آسیب‌رسان و نیز بررسی شیوه‌های حفاظت و مرمت مقواهای قدیمی، اعم از آنچه که در کشورهای دیگر رایج است و آنچه که در کشورمان به شیوه سنتی و نیمه سنتی رواج دارد و سپس رسیدن به یک نتیجه‌گیری از تلفیق آن دو دست یابیم. در این راستا لازم است موضوعات ذیل مورد تحقیق قرار گیرد و بدین وسیله به شناختی ارزنده از مقواهای قدیمی در جنبه‌های یاد شده به هدف رسیدن به مبانی تازه و مؤثر برای حفاظت و مرمت آن‌ها دست یابیم: سیر تاریخی فنون تجلید ایران و جهان و به ویژه بررسی تاریخی انواع مقواها و شیوه ساخت و کاربرد آن‌ها در ایران و جهان و به ویژه بررسی تاریخی انواع مقواها و شیوه ساخت و کاربرد آن‌ها در ایران و اروپا، بررسی فن‌شناسی به روش علمی (شامل: آزمایش‌های تشخیص نوع الیاف مورد استفاده، تشخیص نوع چسب و آهار به‌کار رفته در مقواها، اندازه‌گیری میزان لیگنین، خاکستر، مواد استخراجی، اسیدیته ضخامت، جرم پایه و برخی دیگر از آزمایش‌های شیمیایی و فیزیکی) بر روی آثار و نمونه‌های موجود، بررسی فنی و ساختاری از قبیل منابع الیاف مقوا، شیمی و فیزیک الیاف به‌کار رفته در مقوا، شیوه‌های ساخت انواع مقواهای قدیمی در ایران و اروپا، بررسی آسیب‌شناسی و علل آن شامل آزمایش‌های تشخیص نوع آسیب‌های وارده و تشخیص عوامل آسیب‌رسان به ویژه بررسی میکرو بیولوژیک بر روی تعدادی از مقواهای قدیمی، بررسی و مطالعه شیوه‌های حفاظت و مرمت سنتی و نوین مقواها. پر واضح است که کسب این اطلاعات، در جهت حفاظت و مرمت این آثار، به ما کمک فراوانی کرده و تضمین کننده سلامت این بخش از میراث فرهنگی خواهد بود.

Abstract: One of the main materials in Iranian art which has been applied abundantly in many art branches, specially the art of bookbinding since the last six centuries is board. The material, though made of paper and usually of its paste, and prepared by sticking paper-layers, but because of having properties physically, with respect to paper, board has many advantages and can act as support, protector and background for arts. …. One of the most important, and valuable, and applied arts in which board has been used mainly is the art of book-binding and scrapbooks, which has glittered for over six centuries. The purpose of doing research is, in fact, a survey of technology and pathology of the ancient boards of Iran first, and the survey of how to conservation and restoration them second, so as to give a considerable description of technical properties, structuring and its application through different historical periods of Iran and then it compares the historical process of it with other Islamic- land and Europe, a survey of harms and the factors that do damages and a survey of protection and repairing the ancient boards, whether what is current in other countries or in our own in the traditional or half- traditional method, and then come to the conclusion of combining the two methods. In this way it is necessary following subject should be taken into research and hereby with a valuable recognition of the ancient boards mentioned above, the purpose is to attain new and effective basis for conservation and restoration. To consider the techniques of bookbinding in Iran and the world, particularly a historical survey of all sorts of boards and the way of structuring, and its use in Iran and Europe, a survey of technology in a scientific method ( including: the tests on distinction of fibers used, distinguishing the sort of glue and size used in boards, measuring the scale of lignin, ash, extracted material, acidity, thickness, grammage and other chemical and physical test) on works and samples available, a technical and structural survey such as: the sources of board fibers, the physical and chemical structure of fibers used in them, the procedure of manufacturing varieties of ancient boards in Iran and Europe, a survey of pathology and its reasons (including: the tests on distinguishing the damages done and recognizing the harmful factors especially a microbiologic survey) on some ancient boards, a survey and study of methods of conservation and the traditional and modern restoration of boards. It is quite clear that attaining this data has helped us a lot for conservation and restoration of these relics, and will secure safety of this section of the cultural relics.