بررسی تطبیقی نقوش چرم‌های قلعه‌کوه قاین با نقش‌مایه‌های سامانی، سلجوقی، ایلخانی و گلیم‌های امروزین قاین

قلعه‌کوه قاین از جمله محوطه‌های تاریخی غنی مربوط به عصر سلجوقی در استان خراسان جنوبی است که در جریان آواربرداری سال ۱۳۸۵ این محوطه، تعدادی شی چرمی منحصر به‌فرد از نظر قدمت و تکنیک ساخت یافت‌شد و در بین آنها دو نمونه دارای نقش تزئینی شمسه‌مانند بودند. با توجه به ساختار آسیب‌پذیر چرم، معمولاً این آثار به‌ندرت در شرایط تدفین باقی می‌مانند. از این‌رو بررسی تطبیقی این نقش‌ها در درک بهتر قدمت این آثار، مفاهیم و پیشینه‌ی نقوش آنها اهمیت دارد. این نوشتار توصیفی، تحلیلی و تطبیقی بر آن است تا جهت انتساب این آثار به هنر سلجوقی، میان نقش‌مایه‌های تزئینی آثار چرمی قلعه‌کوه و سایر آثار هنری سلجوقیان، ارتباط و شباهت‌هایی منطقی بیابد. هم‌چنین به تأثیر‌پذیری این نقوش از هنر دوره‌ی سامانی و نیز تأثیرگذاری بر هنر ایلخانیان و نقش شمسه در تزئین گلیم‌های امروزین قاین پرداخته‌است. بر اساس نتایج حاصل، نقوش شمسه‌ی به‌کار رفته در این آثار که دارای مفاهیم عرفانی و دینی ست و نمادی از نور و روشنایی در هنر اسلامی است، از نقش‌های رایج در هنر عصر سلجوقی بوده که با تغییراتی، تداوم نقش‌های هنر سامانیان است و در دوره‌ی ایلخانیان نیز در شکل‌های گوناگون با تغییراتی، مورد استفاده قرار گرفته است. هم‌چنین، شمسه‌هایی که امروزه در گلیم‌های قاین دیده می‌شود ریشه در باور، فرهنگ و هنر پیشین این منطقه دارد و تأثیرپذیری از نقش تزئینی چرم‌ها، در آنها قابل مشاهده است.