بررسی و درمان یک نمونه کفش چرمی منحصر به‌فرد منسوب به دوره‌ی سلجوقی، مکشوفه از محوطه‌ی تاریخی قلعه‌کوه قاین

چکیده:

اقدامات اخیر در حفاظت از آثار چرمی، منجر به تجدید نظر در روش‌های سنتی مرمت این آثار شده است. از جمله‌ی این تغییرات، لزوم بررسی ساختاری پیش از درمان است. ساختار این آثار آسیب‌پذیری زیادی دارد، لذا معمولاً آثاری با جنس چرم، کم‌تر در محوطه‌های مدفون و خشک باقی می‌ماند. از این‌رو، بررسی و حفاظت از این قبیل اشیاء نادر با توجه به ارزش‌های مستتر در آنها امری ضروری است. در این راستا یک نمونه کفش چرمی که در جریان آوار‌برداری سال ۱۳۸۵ در محوطه‌ی تاریخی قلعه‌کوه قاین به‌دست آمده بود، مورد بررسی، حفاظت و درمان قرار گرفت. بررسی‌ها گویای استفاده از پوست گوسفند دباغی‌شده با تانن‌های گیاهی در ساخت اثر است و بر اساس آنالیز SEM/EDS وجود ۱۵ درصد کلسیم در ساختار چرم، احتمال استفاده از آهک را جهت موزدایی تقویت می‌کند. pH چرم در حدود ۶.۷ بود. این میزان pH، شرایط بسیار مطلوبی برای بقای چرم است. بررسی ساختاری به روش FTIR نیز ساختار چرم را در وضعیت مناسب نشان داد. جهت بررسی الیاف با بزرگنمایی بالا، از میکروسکپ الکترونی روبشی (SEM) استفاده شد. تصاویر گرفته‌شده، نشان‌دهنده‌ی فعالیت جزئی ساپروفیت آسپرژیلوس در چرم است که گسترش فعالیت آن موجب آسیب‌های جبران‌ناپذیری به ساختار چرم می‌شد. پاک‌سازی نمونه به‌روش مکانیکی انجام شد و جهت درمان چرم و نرم‌سازی از ترکیبی شامل ۲۵ درصد PEG و ۲۵ درصد گلیسیرین در اتانول استفاده گشت و برای آفت‌زدایی، ۲۵/۰ درصد فنل به ماده‌ی نرم‌کننده افزوده گردید. بررسی وضعیت الیاف به وسیله‌ی SEM، شرایط مطلوبی را پس از درمان نشان داد.

Abstract: Recent studies in the conservation of leather artifacts have been resulted to emphasis on structural study prior to treatment. These artifacts rarely have been excavated in dry and burial environments due to degradable structure of leather and their study has a great importance in conservation procedure. Due to the importance, a leather shoe which excavated during debris clearance of Ghale Kuh_i Ghayen was assessed prior to conservation treatment. Results showed the application of sheep skin and vegetable tanning process. According to SEM/EDS analysis, there is 15% Calcium which indicated to use of lime for wool removal. pH content near 6.7 was appropriate for leather. FTIR studies were used to evaluation of structural condition. Scanning Electron Microscopy showed a little growth of saprophyte Aspergillus spp. fungi in the sample. The artifact was cleaned by mechanical method. Solution of 25% polyethylene glycol (PEG) and 25% 1, 2, 3-Propanetriol (Glycerin) in Ethanol was applied for softening of leather and 0.25% Phenol was added as the suitable fungicide. Assessment of leather fibers after treatment by SEM assigned the desired conservation purposes.