حمید ملکیان
فن‌شناسی و بررسی امکان ساخت کاغذهای قدیمی (سمرقندی) برای مرمت
پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، پردیس اصفهان، دانشگاه هنر، 1374
استاد راهنما: ماندانا برکشلی
استاد مشاور: اکرم شادکام
کاغذ یکی از اختراعات مهم بشری می‌باشد که در قدیم‌ترین ایام مورد توجه بوده و نقش و سهم به‌سزایی در انتقال افکار و رشد دانش بشری داشته است و امروزه آثار ارزشمندی از موضوعات مختلف بر روی آن نقش بسته است که زینت‌بخش موزه‌ها، کتابخانه‌ها و مجموعه‌های خصوصی می‌باشد. کاغذ سمرقندی یکی از انواع مرغوب کاغذهای ایرانی است که قدمت و تاریخ ساخت آن بیشتر از سایر کاغذها می‌باشد. در این رساله تعداد ۲۰ نمونه‌ی مستند و تاریخ‌دار مشخص از کاغذهای سمرقندی متعلق به قرون گذشته مورد بررسی قرار گرفته است. پس از شناسایی الیاف و مواد متشکله‌ی آنها، با توجه به نوع بافت، ضخامت و سایر مشخصات، این نوع کاغذ به صورت دست‌ساز تهیه گردید که بتوان آن را در مرمت آثار کاغذی (سمرقندی) به‌کار برد. در این پژوهش ابتدا الیاف مورداستفاده در نمونه‌های مورد مطالعه به دو روش شناسایی از طریق معرف‌های رنگی و روش میکروسکوپی و تهیه‌ی برش‌های طولی و عرضی از الیاف (به لحاظ شناخت مرفولوژیکی) و مواد آهار مورد شناسایی قرار گرفته و سپس آزمون مواد اضافی موجود، از قبیل اندازه‌گیری مواد استخراجی، تعیین خاکستر و اندازه‌گیری درصد لیگنین در نمونه‌های مورد نظر انجام گرفت. پس از شناسایی نوع الیاف و آهار کاغذ سمرقندی، درصدد ساخت این‌گونه کاغذها برآمده و الیاف مورد نظر را پس از طی مراحلی از قبیل خیساندن، جوشاندن با مواد قلیایی، کوبیدن، قالب‌گیری، خشک‌کردن، آهارزدن و پرداخت‌کردن به‌صورت ورق کاغذ در‌آورده که از لحاظ فیزیکی و شیمیایی قابل مقایسه با کاغذهای قدیمی سمرقندی هستند. در نهایت و با استفاده از این نوع کاغذ (دست‌ساز)، چند صفحه از کاغذ سمرقندی متعلق به قرن هشتم (هـ.ق) به شیوه‌ی سنتی مرمت گردید که البته کاغذ ساخته‌شده از نظر بافت، رنگ، ضخامت و نوع الیاف با کاغذ تحت مرمت قابل مقایسه می‌باشد. (ویرایش چکیده: نشریه‌ی دانش مرمت و میراث فرهنگی)